Amylaza (dawniej diastaza) jest enzymem hydrolitycznym wydzielanym głównie przez trzustkę i ślinianki. Aktywność tego enzymu wykryto również w gruczole tarczowym, płucach, śluzówce jelita, macicy, jajowodach, gruczole krokowym oraz w śladowych ilościach w śledzionie, mięśniu sercowym, nadnerczach, mięśniach szkieletowych i nerkach, a ektopową biosyntezę w komórkach nowotworowych. Amylaza występuje w formie wielu izoenzymów i izoform. Bierze udział w trawieniu wielocukrów (przede wszystkim skrobi, glikogenu, amylopektyn) do cukrów prostych. Enzymatyczne trawienie skrobi rozpoczyna się już w jamie ustnej z udziałem amylazy śliniankowej i jest kontynuowana w jelicie cienkim przez amylazę trzustkową. Produkty rozkładu skrobi ulegają hydrolizie do glukozy.
Na całkowitą aktywność enzymatyczną składają się:
- amylaza śliniankowa (S) głównie pochodzenia śliniankowego, ale może być także wytwarzana poza śliniankami przez struktury pochodzenia ektodermalnego wchodzące w skład jajników lub jajowodów oraz przez guzy (gruczołu krokowego, piersi, płuca). Amylaza śliniankowa (S) wydzielana jest do śliny i światła przełyku, gdzie hydrolizuje skrobię zawartą w pokarmach. Po dotarciu do żołądka ulega dezaktywacji w kwaśnym pH.
- amylaza trzustkowa (P) pochodzenia wyłącznie trzustkowego. Jest stałym składnikiem soku trzustkowego i wykazuje dużą stabilność w środowisku obojętnym i alkalicznym. Jej głównym miejscem działania jest jelito cienkie.
W osoczu i moczu ludzi zdrowych występuje zarówno amylaza typu S jak i P.
Badanie aktywności amylazy w surowicy krwi jest zlecane u pacjentów z silnymi bólami brzucha, gorączką, obniżonym łaknieniem, nudnościami oraz do oceny skuteczności leczenia. Ponadto badanie to jest rekomendowane w diagnostyce chorób ślinianek.
Obniżona aktywność amylazy w surowicy może świadczyć o uszkodzeniu trzustki, chorobie nerek lub o zatruciu ciążowym.
Ostre zapalenie trzustki
W ostrym zapaleniu trzustki wzrost aktywności amylazy może być nawet 4-6-krotny w porównaniu do wartości referencyjnych. Wzrost ten następuje w ciągu 12-72 od początku objawów i wraca do normy w ciągu 3–5 dni. Wzrost aktywności amylazy w surowicy, towarzyszący objawom klinicznym zapalenia trzustki, umożliwia rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki z czułością bliską 90%. Zwykle podwyższonej aktywności amylazy w surowicy zwykle towarzyszy podwyższona aktywność lipazy. Przy podejrzeniu ostrego zapalenia trzustki rekomenduje się równocześnie oznaczenie obu tych enzymów. W pacjentów z ostrym zapaleniem trzustki wywołanym hipertriglicerydemią można nie zaobserwować wzrostu aktywności amylazy.
Przewlekłe zapalenia trzustki
W przewlekłym zapaleniu trzustki wzrost aktywności amylazy jest umiarkowany i często ulega obniżeniu wraz z uszkodzeniem komórek trzustki produkujących ten enzym. Przewlekłe zapalenie trzustki często towarzyszy chorobie alkoholowej i chorobom o podłożu genetycznym (takim jak mukowiscydoza), ale może być również spowodowane urazem lub niedrożnością przewodu trzustkowego.
Choroby gruczołów ślinowych
Hiperamylazemia może być spowodowana wzrostem aktywności izoenzymu S w przebiegu chorób gruczołów ślinowych. Wśród patologii ślinianek przebiegających z podwyższoną aktywnością amylazy wymienia się: ostre zapalenia ślinianek (np. nagminne zapalenie przyusznic – świnka), przewlekłe zapalenie ślinianek (w tym w przebiegu zespołu Sjögrena), uraz i guz ślinianek.
Inne stany kliniczne przebiegające ze wzrostem aktywności amylazy
Wzrost aktywności amylazy występuje także w następujących chorobach:
|
Pochodzenie |
Etiologia |
|
Drogi żółciowe |
|
|
Żołądek |
|
|
Jelita |
|
|
Żeńskie narządy płciowe |
|
|
Nerki |
|
|
Płuca |
|
Zaburzenia homeostazy:
|
|
|
Jatrogenne |
|
|
Układ krążenia |
|
|
Inne |
|
Makroamylazemia
Niekiedy zdarza się, że pacjent z prawidłową czynnością nerek ma podwyższoną aktywność amylazy w surowicy krwi przy jednoczesnej małej aktywności tego enzymu w moczu i prawidłowej aktywności lipazy w surowicy krwi. Najczęściej taka sytuacja spowodowana jest tzw. makroamylazemią. Makroamylaza jest kompleksem amylazy z immunoglobulinami, głównie IgA i IgG, które tworzą się na zasadzie reakcji antygen-przeciwciało. Powstały kompleks ma zbyt dużą masę cząsteczkową, aby został przefiltrowany do moczu. Makroamylaza gromadzi się w surowicy, prowadząc do hiepramylazemii, która może utrzymywać się przez wiele lat bez rzeczywistego związku ze stanem klinicznym pacjenta. Szacuje się, że problem ten dotyczy ok. 0.4% populacji i ok. 3-10% wszystkich przypadków hiperamylazemii. Najczęściej występuje ona u chorych na szpiczaka mnogiego lub AIDS, którym towarzyszą zaburzenia immunologiczne, a zwłaszcza wzrost liczby krążących przeciwciał. W przypadku potwierdzenia u pacjenta makroamylazemii, fakt ten należy odnotować jego dokumentacji medycznej.
Przygotowanie do badania: Pacjent musi być na czczo. Na badanie należy się zgłosić między 7:00 a 10:00 rano. Dzień przed planowanym badaniem nie należy spożywać alkoholu ani leków wiążących wapń (np. cytrynianów, szczawianów).
Zwiększoną aktywność amylazy może powodować stosowanie niektórych leków takich jak: alkaloidy, opium, morfina, kodeina, fentanyl, pentazocyna, petydyna, leki cholinergiczne, furosemid, asparaginaza, kwas aminosalicylowy i paraminosalicylowy oraz inne salicylany, azatiopryna, chlortalidon, kortykosteroidy, jodowe środki cieniujące, cyproheptadyna, kwas etakrynowy, histamina, sekretyna, meperydyna, metyldopa, oksyfenbutazon, fenformina, ryfampicyna, tetracyklina, diuretyki tiazydowe, sulfametizol, salazosulfapirydyna, nitrofurantoina, kwas walproinowy, doustne środki antykoncepcyjne, etanol.
Przejściowy niewielki wzrost aktywności amylazy w surowicy zwykle nietrwający dłużej niż 48−72 godziny obserwuje się u około 20% pacjentów po przebytej gastroskopii.
Czas oczekiwania na wynik: 1 dzień roboczy
