AST-Aminotransferaza asparaginianowa

Aminotransferaza asparaginianowa (w skrócie AST, AspAT, GOT od ang. glutamate-oxalaceta tetransaminase) jest narządowo nieswoistym i wielofunkcyjnym enzymem. W organizmie w występuje w postaci dwóch izoform: cytoplazmatycznej (AST1) i mitochondrialnej (AST2). Uczestniczy w wielu ważnych procesach metabolicznych organizmu zachodzących w mięśniu sercowym, wątrobie i nerkach. Bierze udział w syntezie neuroprzekaźników i nukleotydów. Podstawową fizjologiczną rolą tego enzymu jest synteza L-asparaginianu (L-Asp), który jest niezbędny w wielu ważnych procesach metabolicznych.

Aminotransferaza asparaginianowa jest obecna w największych ilościach w komórkach mięśnia sercowego i wątroby. W mniejszych ilościach występuje także w mięśniach szkieletowych, nerkach, mózgu, trzustce, płucach oraz w erytrocytach i leukocytach.

Badanie aktywności AST w surowicy krwi jest zlecane u pacjentów z silnymi bólami brzucha, puchliną brzuszną, gorączką, obniżonym łaknieniem, nudnościami, wymiotami, osłabieniem, zmęczeniem, zażółceniem skóry i błon śluzowych, ciemnym moczem, odbarwionym stolcem czy świądem skóry.

Oznaczenie aktywności AST znalazło zastosowanie jako test przesiewowy w rozpoznawaniu, ocenie stopnia ciężkości oraz w diagnostyce różnicowej chorób wątroby. Ponadto jest wykorzystywane do oceny skuteczności stosowanej terapii i monitorowania leczenia lekami potencjalnie szkodliwymi dla wątroby. Badanie aktywności AST często jest zlecane równocześnie z oznaczeniem aminotransferazy alaninowej (ALT) i innych wskaźników funkcji wątroby, takich jak fosfataza alkaliczna, białko całkowite i bilirubina, co pomaga w różnicowaniu chorób wątroby. W większości chorób wątroby AST wykazuje mniejszą czułość niż ALT.

Główną przyczyną wzrostu aktywności tego enzymu w surowicy krwi są ostre stany zapalne wątroby. Najwyższe wartości tego parametru obserwuje się w przypadku toksycznego lub niedokrwiennego uszkodzenia wątroby. W wyniku uszkodzenia wątroby dochodzi do uwolnienia aminotransferazy alaninowej do krwi, zwykle zanim pojawią się wyraźne objawy kliniczne, takie jak żółtaczka (zażółcenie skóry oraz białkówek oczu).

Zwiększenie aktywności AST ponad 10-krotnie w stosunku do górnej granicy wartości referencyjnych jest zwykle związane z ostrym zapaleniem wątroby (najczęściej spowodowanym infekcją wirusową), zawałem mięśnia sercowego oraz uszkodzeniem mięśni szkieletowych. Tak wysoka aktywność tego enzymu utrzymuje się zwykle 1-2 miesiące i w ciągu 3-6 miesięcy ulega normalizacji. W przypadku toksycznego (np. w wyniku spożycia toksycznych dawek alkoholu lub zatrucia lekami hepatotoksycznymi) lub niedokrwiennego uszkodzenia wątroby aktywność aminotransferazy asparaginianowej może znacznie wzrosnąć. W przewlekłym zapaleniu wątroby, przewlekłych chorobach mięśni i ostrej niewydolności nerek aktywność AST zwykle nie przekracza 4-krotnej górnej granicy wartości referencyjnych.

Często zdarza się, że aktywność aminotransferazy asparaginianowej waha się pomiędzy wartością prawidłową a nieznacznie podwyższoną. W takich przypadkach lekarze zlecają powtórne wykonie oznaczenia w celu sprawdzenia czy zmiany wykazują określoną prawidłowość. Umiarkowany wzrost aktywności tego enzymu obserwowany jest podczas niedrożności przewodów żółciowych, marskości wątroby oraz w nowotworach wątroby. Należy jednak zaznaczyć, że AST nie jest enzymem swoistym tylko dla wątroby, dlatego nieznacznie lub umiarkowanie podwyższona jego aktywność w surowicy krwi może być związana z:

chorobami mięśnia sercowego takimi jak zawał mięśnia sercowego (szczyt aktywności AST ma miejsce w 4-6 godzinie od zawału) lub zapalenie mięśnia sercowego
przebytymi operacjami kardiochirurgicznymi, interwencjami wewnątrznaczyniowymi przeprowadzanymi na naczyniach wieńcowych, wykonaniem masażu serca
uszkodzeniem mięśni szkieletowych w wyniku urazów, zmiażdżenia, zatruć, dystrofii mięśniowych, chorób nerwowo-mięśniowych
intensywnym wysiłkiem fizycznym
mononukleozą zakaźną
chorobami trzustki
stosowaniem niektórych leków, np. leków psychotropowych, statyn
stosowaniem niektórych ziół
chorobami tarczycy

Aktywność AST w zawale mięśnia serca i przy uszkodzeniu mięśni, zwykle znacznie bardziej wzrasta w porównaniu do ALT.

Wskaźnik de Ritisa

Wskaźnik de Ritisa określa stosunek aktywności aminotransferazy asparaginianowej (AST) do aktywności aminotransferazy alaninowej (ALT):

Wskaźnik de Ritisa=AST/ALT

W warunkach fizjologicznych wartość tego wskaźnika jest nieco wyższa niż 1.

Przydatność diagnostyczna wyliczania wskaźnika de Ritisa jest największa przy umiarkowanym (mniej niż 5-krotnym) przekroczeniu norm aktywności aminotransferaz.

Wskaźnik <1 (AST<ALT) może sugerować choroby miąższu wątroby takie jak:

przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby
hemochromatoza
uszkodzenia polekowe i toksyczne wątroby
niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby
autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Wskaźnik >1 (AST>ALT) może sugerować:

toksyczne uszkodzenie wątroby:
- alkoholową chorobę wątroby (często wartość wskaźnika AST/ALT>2)
- uszkodzenia polekowe
dokonaną marskość wątroby (niezależnie od przyczyny)
inną (pozawątrobową) przyczynę:
- hemolizę
- choroby mięśni
- choroby tarczycy
- zapalenie trzustki
- zawał mięśnia sercowego

Aminotransferaza asparaginianowa u dzieci

Oznaczanie w surowicy aktywności transaminazy asparaginianowej (AST) stanowi część podstawowego panelu badań laboratoryjnych wykonywanych u dzieci w przypadku występowania różnych objawów klinicznych. Badanie to jest również wykonywane przed planowanymi zabiegiami chirurgicznymi w celu oceny funkcji wątroby. Aminotransferazy fizjologicznie są wydalane przez wątrobę, a także przez nerki, mięsień sercowy i mięśnie szkieletowe. Podwyższona aktywność AST u dzieci występuje nie tylko w schorzeniach wątroby, ale także w przebiegu schorzeń mięśni szkieletowych, w pewnych zespołach chorobowych, zatruciu lekami, w przebiegu prowadzonej farmakoterapii, podczas infekcji dróg oddechowych, mononukleozy zakaźnej oraz biegunek. W związku z tym przy podwyższonej wartości tego parametru zaleca się wykonanie oznaczenia aktywności kinazy kreatynowej.

**Cholestaza wewnątrzwątrobowa ciężarnych (Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy-ICP)**

Cholestaza wewnątrzwątrobowa ciężarnych (Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy-ICP) uznawana jest za najczęstszą odwracalną chorobą wątroby związaną z ciążą. Rozpoczyna się zwykle w III trymestrze ciąży, rzadziej w II i sporadycznie w I trymestrze ciąży. Objawia się dokuczliwym świądem skóry na wewnętrznych powierzchniach dłoni i stóp, stopniowo obejmując całe ciało i nasilając się w godzinach nocnych. Świądowi towarzyszą zmiany parametrów laboratoryjnych oceniających funkcję wątroby:

podwyższony poziom kwasów żółciowych w surowicy krwi
kilkukrotny wzrost aktywności enzymów: AST, ALT, ALP, GGTP
podwyższone stężenie bilirubiny całkowitej

Świąd skóry może wyprzedzać zmiany w wynikach badań laboratoryjnych nawet o kilka tygodni, dlatego u pacjentek z tym objawem rekomenduje się kilkukrotne wykonanie oznaczeń biochemicznych oceniających funkcję wątroby (AST, ALT, ALP, bilirubina całkowita) w odstępach kilkudniowych. Objawy kliniczne ustępują samoistnie zwykle w ciągu 48 godzin po porodzie, a wyniki laboratoryjne ulegają normalizacji się w ciągu kilku dni, najdalej 2-4 tygodnie po porodzie.

Liczni naukowcy podkreślają udział czynników genetycznych, hormonalnych i środowiskowych w patogenezie cholestazy ciążowej. Jednak etiologia tej jednostki chorobowej nie jest do końca wyjaśniona. Cholestaza częściej występuje w ciąży bliźniaczej oraz wielopłodowej i nawraca w kolejnych ciążach. Częstotliwość nawrotów w następnych ciążach jest bardzo wysoka i wynosi od 40-100%. ICP może pojawić się również we wczesnej ciąży w przebiegu zespołu hiperstymulacji jajników w procedurach wspomaganego rozrodu.

Wewnątrzwątrobowa cholestaza ciężarnych sprzyja powstawaniu kamieni żółciowych, nieprawidłowemu wchłanianiu tłuszczów oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, co efekcie prowadzi do pogorszenia stanu odżywienia ciężarnej. Z uwagi na zaburzenia pracy wątroby może dojść do upośledzenia produkcji czynników krzepnięcia i w konsekwencji do zwiększonej skłonności do krwawienia podczas porodu oraz w okresie okołoporodowym.

Wewnątrzwątrobowa cholestaza ciężarnych nie stanowi zagrożenia dla matki, jednak może istotnie wpływać na stan płodu oraz doprowadzić do porodu przedwczesnego i zgonu wewnątrzmacicznego.

Każda kobieta ciężarna, u której stwierdzono ICP ma wdrożone leczenie mające na celu zmniejszenie świądu skóry. Ponadto lekarz ginekolog zobowiązany jest uważniej monitorować ciążę, aby przeciwdziałać ewentualnym powikłaniom. Pacjentka powinna zmienić swoją dietę, tzn. wykluczyć tłuste i ciężkostrawne potrawy, wyeliminować napoje gazowane i słodycze.

Wystąpienie u kobiety objawów wewnątrzwątrobowej cholestazy ciężarnych stanowi przeciwskazanie do stosowania antykoncepcji hormonalnej.

Przygotowanie do badania: Pacjent musi być na czczo. Na badanie należy się zgłosić między 7:00 a 10:00 rano.

Zwiększona aktywność AST może być spowodowana wysiłkiem fizycznym lub zastrzykami domięśniowymi.

Wiele leków wydawanych na receptę oraz preparatów farmaceutycznych dostępnych bez recepty może powodować wzrost aktywności AST (np. leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, sulfonamidy, antybiotyki, sterydy anaboliczne, duże dawki witaminy C). Pacjent u którego stwierdzono podwyższoną aktywność tego enzymu w surowicy krwi powinien poinformować swojego lekarza prowadzącego o stosowanych w ostatnim czasie lekach i/lub parafarmaceutykach.

Aktywność AST może być zmniejszona w okresie ciąży.

Czas oczekiwania na wynik: 1 dzień roboczy