Glukoza jest podstawowym źródłem energii dla komórek organizmu i jedynym źródłem energii dla mózgu i układu nerwowego. Węglowodany dostarczone wraz z pokarmem są rozkładane w przewodzie pokarmowym do glukozy, która jest następnie wchłaniana do krwioobiegu w jelicie cienkim. Insulina warunkuje wykorzystanie glukozy jako źródła energii. Konsekwencją zachwiania równowagi pomiędzy stężeniem glukozy a hormonami trzustki jest hipoglikemia(zbyt niskie stężenie glukozy we krwi) bądź hiperglikemia (zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi).
Oznaczenie stężenia glukozy wykonuje się w profilaktyce, rozpoznaniu i monitorowaniu leczenia cukrzycy.
Według definicji WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) cukrzyca jest grupą chorób metabolicznych charakteryzującą się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia, zaburzenia czynności i niewydolności narządów(zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych). Objawy, które wskazują na cukrzycę ze znaczną hiperglikemią to:
- zmniejszenie masy ciała
- wzmożone pragnienie
- wielomocz
- osłabienie i wzmożona senność
- pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych
W grupach ryzyka konieczne jest wykonywanie badań przesiewowych w kierunku tej choroby, ponieważ u ponad połowy chorych nie występują objawy hiperglikemii. Zaleca się wykonywanie oznaczenie glukozy na czczo raz w ciągu 3 lat u każdej osoby powyżej 45. roku życia. Natomiast niezależnie od wieku, badanie to należy wykonać co roku u osób z następujących grup ryzyka:
- z nadwagą lub otyłością [BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii > 80 cm (kobiety); > 94 cm (mężczyźni)]
- z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo)
- mało aktywnych fizycznie
- z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę
- u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy
- u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową
- u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg
- z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg)
- z dyslipidemią (stężenie cholesterolu frakcji HDL< 40 mg/dl i/lub triglicerydów > 150 mg/dl)
- u kobiet z zespołem policystycznych jajników
- z chorobą układu sercowo-naczyniowego
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne opracowało kryteria rozpoznania zaburzeń gospodarki węglowodanowej:
|
Glikemia przygodna-oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku |
Glikemia na czczo-oznaczona w próbce krwi pobranej 8–14 godzin od ostatniego posiłku | Glikemia w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) według WHO |
|
≥ 200 mg/dl → cukrzyca* (gdy występują objawy hiperglikemii, takie jak: wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie) |
70–99 mg/dl → prawidłowa glikemia na czczo 100–125 mg/dl → nieprawidłowa glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl → cukrzyca* |
< 140 mg/dl → prawidłowa tolerancja glukozy 140–199 mg/dl → nieprawidłowa tolerancja glukozy ≥ 200 mg/dl → cukrzyca* |
*Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń; przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatnio spożytego posiłku, wysiłek fizyczny, pora dnia).
Wyróżniamy:
- Cukrzycę typu I (cukrzyca insulinozależna, cukrzyca wieku młodzieńczego) – diagnozowana jest zazwyczaj u ludzi młodych (< 30 r.ż.). Jej szczyt występowania przypada na 11-13 r.ż. Charakteryzuje się zniszczeniem komórek β wysp trzustkowych, co w konsekwencji prowadzi do całkowitego niedoboru insuliny. Zazwyczaj ma podłoże autoimmunologiczne (wytwarzanie przeciwciał przeciwyspowych, przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty-GAD), przeciw fosfatazie tyrozyny lub przeciwinsulinowych)
- Cukrzycę typu II (cukrzyca insulinoniezależna, cukrzyca dorosłych) – diagnozowana jest zwykle >30 r.ż., ale może ujawnić się w każdym wieku. U chorych stwierdza się insulinooporność i czasami brak wytwarzania wystarczającej ilości insuliny.
- Cukrzycę ciężarnych – zaburzenie tolerancji węglowodanowej po raz pierwszy pojawiającym się lub rozpoznanym w przebiegu ciąży i najczęściej ustępującym po jej zakończeniu (definicja WHO).
- Inne swoiste typy cukrzycy
Cukrzyca ciężarnych
Przygotowanie do badania: Pacjent musi być na czczo. Zaleca się, aby ostatni posiłek poprzedniego dnia był spożyty nie później niż o godz.18:00. Na badanie należy się zgłosić między 7 a 10 rano.
Kortykosteroidy, niektóre antybiotyki, pseudoefedryna, estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne mogą podwyższać poziom glikemii. Podczas rejestracji na badanie należy poinformować o stosowanych lekach i preparatach farmaceutycznych.
Czas oczekiwania na wynik: 1 dzień roboczy
