Glukoza na czczo

Glukoza jest podstawowym źródłem energii dla komórek organizmu i jedynym źródłem energii dla mózgu i układu nerwowego. Węglowodany dostarczone wraz z pokarmem są rozkładane w przewodzie pokarmowym do glukozy, która jest następnie wchłaniana do krwioobiegu w jelicie cienkim. Insulina warunkuje wykorzystanie glukozy jako źródła energii. Konsekwencją zachwiania równowagi pomiędzy stężeniem glukozy a hormonami trzustki jest hipoglikemia(zbyt niskie stężenie glukozy we krwi) bądź hiperglikemia (zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi).

Oznaczenie stężenia glukozy wykonuje się w profilaktyce, rozpoznaniu i monitorowaniu leczenia cukrzycy.

Według definicji WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) cukrzyca jest grupą chorób metabolicznych charakteryzującą się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia, zaburzenia czynności i niewydolności narządów(zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych). Objawy, które wskazują na cukrzycę ze znaczną hiperglikemią to:

zmniejszenie masy ciała
wzmożone pragnienie
wielomocz
osłabienie i wzmożona senność
pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych

W grupach ryzyka konieczne jest wykonywanie badań przesiewowych w kierunku tej choroby, ponieważ u ponad połowy chorych nie występują objawy hiperglikemii. Zaleca się wykonywanie oznaczenie glukozy na czczo raz w ciągu 3 lat u każdej osoby powyżej 45. roku życia. Natomiast niezależnie od wieku, badanie to należy wykonać co roku u osób z następujących grup ryzyka:

z nadwagą lub otyłością [BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii > 80 cm (kobiety); > 94 cm (mężczyźni)]
z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo)
mało aktywnych fizycznie
z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę
u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy
u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową
u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg
z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg)
z dyslipidemią (stężenie cholesterolu frakcji HDL< 40 mg/dl i/lub triglicerydów > 150 mg/dl)
u kobiet z zespołem policystycznych jajników
z chorobą układu sercowo-naczyniowego

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne opracowało kryteria rozpoznania zaburzeń gospodarki węglowodanowej:

Glikemia przygodna-oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatnio spożytego posiłku

Glikemia na czczo-oznaczona w próbce krwi pobranej 8–14 godzin od ostatniego posiłku

Glikemia w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) według WHO

≥ 200 mg/dl → cukrzyca*

(gdy występują objawy hiperglikemii, takie jak: wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie)

70–99 mg/dl → prawidłowa glikemia na czczo

100–125 mg/dl → nieprawidłowa glikemia na czczo

≥ 126 mg/dl → cukrzyca*

< 140 mg/dl → prawidłowa tolerancja glukozy

140–199 mg/dl → nieprawidłowa tolerancja glukozy

≥ 200 mg/dl → cukrzyca*

*Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem glikemii na czczo, gdy wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzeń; przy oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatnio spożytego posiłku, wysiłek fizyczny, pora dnia).

Wyróżniamy:

Cukrzycę typu I (cukrzyca insulinozależna, cukrzyca wieku młodzieńczego) – diagnozowana jest zazwyczaj u ludzi młodych (< 30 r.ż.). Jej szczyt występowania przypada na 11-13 r.ż. Charakteryzuje się zniszczeniem komórek β wysp trzustkowych, co w konsekwencji prowadzi do całkowitego niedoboru insuliny. Zazwyczaj ma podłoże autoimmunologiczne (wytwarzanie przeciwciał przeciwyspowych, przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty-GAD), przeciw fosfatazie tyrozyny lub przeciwinsulinowych)
Cukrzycę typu II (cukrzyca insulinoniezależna, cukrzyca dorosłych) – diagnozowana jest zwykle >30 r.ż., ale może ujawnić się w każdym wieku. U chorych stwierdza się insulinooporność i czasami brak wytwarzania wystarczającej ilości insuliny.
Cukrzycę ciężarnych – zaburzenie tolerancji węglowodanowej po raz pierwszy pojawiającym się lub rozpoznanym w przebiegu ciąży i najczęściej ustępującym po jej zakończeniu (definicja WHO).
Inne swoiste typy cukrzycy

[accordion autoclose=”true” openfirst=”false” openall=”false” clicktoclose=”true”][accordion-item title=”Cukrzyca ciężarnych” ]

Wszystkie kobiety ciężarne powinny być diagnozowane w kierunku zaburzeń tolerancji glukozy. Wstępne oznaczenie stężenia glukozy na czczo powinno być zlecone na początku ciąży, podczas pierwszej wizyty u ginekologa. W przypadku potwierdzenia nieprawidłowych wartości glikemii, pacjentkę należy skierować do ośrodka leczącego cukrzycę.

Schemat diagnostyki kobiet ciężarnych w kierunku zaburzeń tolerancji glukozy

U pacjentek z grupy ryzyka należy zlecić wykonanie testu diagnostycznego 75 g OGTT podczas pierwszej wizyty ginekologa. Gdy wartość glikemii jest prawidłowa, test należy powtórzyć między 24. a 28. tygodniem ciąży lub gdy wystąpią pierwsze objawy sugerujące cukrzycę ciążową.

Czynniki ryzyka hiperglikemii w ciąży:

ciąża po 35. roku życia
w wywiadzie porody dzieci o dużej masie ciała (> 4000 g)
urodzenie noworodka z wadą rozwojową
zgony wewnątrzmaciczne w wywiadzie
nadciśnienie tętnicze
nadwaga lub otyłość
rodzinny wywiad w kierunku cukrzycy typu 2
rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach
wielorództwo
zespół policystycznych jajników

Hiperglikemia po raz pierwszy rozpoznana w trakcie ciąży powinna być rozpoznawana i klasyfikowana według zaleceń WHO (2013r.):

Cukrzyca w ciąży – gdy spełnione są warunki ogólne rozpoznania cukrzycy, to znaczy:

glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl
lub glikemia w 120. min. 75 g OGTT ≥ 200 mg/dl
lub glikemia przygodna ≥200 mg/dl i towarzyszą jej objawy kliniczne hiperglikemii

Cukrzyca ciążowa (GDM, gestational diabetes mellitus) – gdy spełnione jest przynajmniej jedno z kryteriów na podstawie wyników 75 g OGTT wg. WHO

Czas wykonania oznaczenia	Stężenie glukozy w osoczu (mg/dl)
Na czczo	92-125
60. minuta	≥ 180
120. minuta	153-199

Po porodzie u większości kobiet stężenia glukozy ulegają normalizacji. Jednak wszystkie kobiety powinny być poddane badaniu w kierunku obecności zaburzeń tolerancji glukozy, bowiem przebycie cukrzycy w ciąży jest czynnikiem ryzyka jawnej cukrzycy w dalszych latach życia. Zaleca się wykonanie testu 75 g OGTT 6–12 tygodni po porodzie, a potem oznaczanie glikemii na czczo raz w roku. Przed planowaną kolejną ciążą należy wykonać test tolerancji glukozy 75 g OGTT.

[/accordion-item][/accordion]

Przygotowanie do badania: Pacjent musi być na czczo. Zaleca się, aby ostatni posiłek poprzedniego dnia był spożyty nie później niż o godz.18:00. Na badanie należy się zgłosić między 7 a 10 rano.

Kortykosteroidy, niektóre antybiotyki, pseudoefedryna, estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne mogą podwyższać poziom glikemii. Podczas rejestracji na badanie należy poinformować o stosowanych lekach i preparatach farmaceutycznych.