Morfologia krwi jest zautomatyzowanym badaniem komórek krwi, które powinno wykonywać się raz w roku. Badanie to dostarcza nam informacji dotyczących krwinek białych (WBC), czerwonych (RBC) i płytek krwi, w tym ich liczby, rodzaju, wielkości, kształtu.
WBC (liczba białych krwinek)
Zadaniem krwinek białych jest ochrona organizmu przed bakteriami, wirusami i grzybami. Głównym parametrem układu białokrwinkowego jest wartość WBC- całkowita liczba krwinek białych. Zwiększenie ponad normę to sygnał, że w organizmie toczy się infekcja lub mamy do czynienia z miejscowym bądź uogólnionym stanem zapalnym. Zmiany w liczbie WBC obserwowane są w zespołach hematologicznych. W morfologii 5DIFF oprócz WBC podaje się tzw. rozmaz krwi, czyli rozdział białych krwinek na populacje. Wyróżniamy : neutrofile, bazofile, eozynofile, limfocyty i monocyty.
Przejściowy spadek liczby leukocytów towarzyszy przyjmowaniu niektórych leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych. Może być obserwowany również w przebiegu niektórych infekcji wirusowych.
Przejściowy wzrost liczby leukocytów może być spowodowany uruchomieniem tzw. puli marginalnej leukocytów. Czynnikiem uruchomiającym pulę marginalną może być posiłek, stres psychiczny, fizyczny lub palenie papierosów. Pod ich wpływem na pewien czas liczba granulocytów wzrasta o co najmniej 50% w stosunku do wyjściowej.
Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile)
Komórki te stanowią ważny element układu odpornościowego. Główną ich funkcją w organizmie jest obrona przed wirusami, bakteriami chorobotwórczymi i wszelkimi patogenami. Posiadają zdolności wchłaniania niebezpiecznych substancji, które są następnie trawione w ich wnętrzu. Potrafią niezwykle szybko reagować na pojawienie się niepokojących i nieproszonych „gości” organizmu. Granulocyty obojętnochłonne produkują i wydzielają wolne rodniki oraz białka o właściwościach bakteriobójczych i bakteriostatycznych.Podwyższone liczba tych komórek może pojawić się fizjologicznie w II i III trymestrze ciąży, w okresie okołoporodowym, u noworodków, po wysiłku fizycznym, w sytuacjach stresowych. Natomiast patologicznie neutrofilia pojawia się w stanach zapalnych, w większości chorób zakaźnych, w zatruciach, po urazach, w niektórych zespołach hematologicznych.
U niektórych pacjentów może wystąpić tzw. pseudoneutropenia związana ze zwiększoną marginalizacją granulocytów w naczyniach krwionośnych (część granulocytów nie bierze udziału w krążeniu tylko zalega przy ścianie naczyń, ale może być w każdej chwili uruchomiona pod wpływem bodźca np. posiłek, stres psychiczny, fizyczny lub palenie papierosów). Stan pseudoneutropeni należy potwierdzić Testem stymulacji WBC. Obniżona liczba neutrofilii może występować w przebiegu niektórych infekcji wirusowych (m.in. ospa wietrzna, świnka, różyczka, grypa, zakażenie Parvovirus) i bakteryjnych (m.in. gruźlica, bruceloza, riketsjozy, malaria, zakażenie Mycoplasama). Ponadto przejściowy spadek granulocytów może towarzyszyć przyjmowaniu niektórych leków (m.in. metamizol, sulfasalazyna, Tamazol, klozapina, karbamazepina, penicyliny, cefalosporyny, trimetoprim-sulfametoksazol, ibuprofen, paracetamol). Neutropenia może również towarzyszyć chorobom autoimmunologicznym, taki jak toczeń rumieniowaty układowy lub reumatoidalne zapalenie stawów. Bardzo rzadką przyczyną neutropenii mogą być niedobory witaminowe (np. niedobór witaminy B12 czy kwasu foliowego), niedobór miedzi czy anorexia nerviosa.
Grafika pochodzi z materiałów naukowych firmy Sysmex
Limfocyty
Odgrywają ogromna rolę w systemie odpornościowym ustroju. Pełnią funkcję obronną przed wirusami, grzybami i chorobotwórczymi bakteriami.
Obniżona liczba limfocytów może towarzyszyć niedoborom dietetycznym (białkowym, energetycznym), niedoborom cynku, stanom po chemio- i radioterapii, chorobom układowym (toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów), sterydoterapii, terapii cytostatykami, leczeniu immunosupresyjnym, niektórym zakażeniom wirusowym (grypa, HIV, WZW) i bakteryjnym (gruźlica, brucelloza), sarkoidozie, zespołom złego wchłaniania.
Podwyższona liczba limfocytów, czyli limfocytoza może towarzyszyć: ostrym zakażeniom wirusowym (grypa i ospa wietrzna, nagminne zapalenie przyusznic, odra, różyczka, krztusiec, cytomegalia, mononukleoza zakaźna), zakażeniom przewlekłym (kiła, gruźlica, bruceloza), chorobom bakteryjnym (gruźlica, kiła, dur brzuszny, błonica), chorobom z autoagresji, przewlekłym stanom alergicznym, chorobom hematologicznym, niedoczynności przysadki, nadczynności tarczycy, wirusowemu zapaleniu wątroby. Także transfuzje krwi i stosowanie niektórych leków mogą powodować limfocytozę.
Grafika pochodzi z materiałów naukowych firmy Sysmex
Granulocyty kwasochłonne (eozynofile)
Podstawową funkcją tych krwinek jest niszczenie obcych białek (np. białek alergennych) i ochrona organizmu przed wystąpieniem reakcji alergicznej. Eozynofile są także intensywnie wytwarzane w okresie zakaźnych chorób bakteryjnych i wirusowych. Zwiększoną liczbę tych komórek możemy zaobserwować w przebiegu niektórych chorób pasożytniczych, alergii, atopii, przejściowo występuje podczas miesiączki. Obniżona liczba eozynofilii ma mniejsze znaczenie diagnostyczne i może występować w nadczynności nadnerczy (choroba Cushinga) oraz u osób przyjmujących glikokortykosterydy.
Grafika pochodzi z materiałów naukowych firmy Sysmex
Granulocyty zasadochłonne (bazofile)
Występują w najmniejszej ilości spośród wszystkich krążących we krwi leukocytów. Komórki te uczestniczą w rekcji alergicznej – ich zadaniem jest szybkie wywołanie odpowiedzi. Kiedy w organizmie pojawi się jakiś alergen, zostaje on zidentyfikowany przez układ odpornościowy jako intruz. Przyłączają się do niego przeciwciała w klasie IgE, które z kolei łączą się ze specjalnymi receptorami na powierzchni bazofilów. Daje to sygnał do uwolnienia substancji zawartych w ziarnistościach granulocytów zasadochłonnych. Zalicza się do nich m.in. histaminę, heparynę, serotoninę oraz interleukinę 4. Substancje te są mediatorami zapalenia, dlatego też po ich uwolnieniu dochodzi do rozwoju stanu zapalnego typu nadwrażliwości. Podwyższone wartości bazofili związane są z chorobami alergicznymi, a także z przewlekłymi stanami zapalnymi o obrębie przewodu pokarmowego.
Grafika pochodzi z materiałów naukowych firmy Sysmex
Monocyty
Pełnią funkcję obronną poprzez hamowanie namnażania się wirusów w obrębie organizmu. Dodatkowo „oczyszczają” organizm z obumarłych komórek, bakterii, kompleksów antygen-przeciwciało. Komórki te odgrywają dużą rolę w hamowaniu rozrostu komórek nowotworowych. Zwiększona liczba monocytów występuje: w zakażeniach bakteryjnych i wirusowych (mononukleoza zakaźna, dur, bruceloza, gruźlica, zapalenie wsierdzia serca), w zakażeniach pierwotniakami (malaria, pełzakowica), w chorobach układowych tkanki łącznej czyli kolagenozach, w marskości wątroby, w chorobie Leśniowskiego Crohna i Colitis ulcerosa, i w niektórych innych chorobach hematologicznych.
Grafika pochodzi z materiałów naukowych firmy Sysmex
Liczba niedojrzałych granulocytów (IG)
Z wyjątkiem krwi pobranej od noworodków lub kobiet ciężarnych, zwiększona liczba IG może wskazywać na wczesną odpowiedź układu odpornościowego na zakażenie, stan zapalny lub inne bodźce ze strony szpiku kostnego.
Parametr ten jest szczególnie przydatny u:
- pacjentów podatnych na infekcje ze względu na osłabienie czynności układu odpornościowego
- pacjentów paddawanych chemioterapii
- pacjentów zakażonych HIV/chorujących na AIDS
- dzieci w różnicowaniu infekcji bakteryjnych i wirusowych
Ponadto parametr ten może być wykorzystywany do monitorowania efektywności leczenia zakażeń.
PLT (płytki krwi)
Płytki krwi pełnią ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi. Gdy doznamy urazu, gromadzą się w miejscu uszkodzenia naczynia, tworząc czop. Ich zbyt mała ilość może prowadzić do krwawień. Przejściowe obniżone wartości płytek krwi obserwuje się na skutek działania leków przeciwbólowych, przeciwgorączkowych i antybiotyków. U ok. 0.2 % zdrowych pacjentów obserwuje się zjawisko tzw. małopłytkowości rzekomej, czyli agregacji płytek pod wpływem antykoagulantu. Zjawisko to jest skutkiem wystąpienia we krwi pacjenta przeciwciał zlepiających płytki. Przeciwciała ujawniają się dopiero pod wpływem rekcji z substancją znajdującą się probówkach przeznaczonych do pobierania krwi ( z antykoagulantem o nazwie EDTA). Agregaty powstające po pobraniu krwi do probówki złożone są z kilku do nawet kilkuset płytek. Kompleksy takie nie są zliczane przez analizator hematologiczny co skutkuje otrzymaniem fałszywie zaniżonego wyniku liczby płytek. Rozpoznanie małopłytkowości rzekomej jest proste: w próbce krwi pobranej na EDTA liczba płytek jest niska (może nawet wynosić zero), po pobraniu krwi na cytrynian lub heparynę liczba płytek jest prawidłowa, natomiast w rozmazie krwi obwodowej pod mikroskopem widać agregaty płytkowe (konglomeraty zlepionych ze sobą płytek). Pacjenci z obniżoną liczbą płytek krwi zawsze powinni zgłaszać ten fakt przy rejestracji lub osobie pobierającej materiał do badania. W takim wypadku wykonuje się odczyt morfologii w 37 stopniach oraz ocenę liczby płytek we krwi pobranej na cytrynian.
Innowacyjna technologia do oceny płytek krwi…
Większość dostępnych na rynku analizatorów hematologicznych do zliczania liczby płytek krwi używa metody impedancyjnej z ogniskowaniem hydrodynamicznym. W metodzie tej krwinki czerwone (RBC) i płytki krwi (PLT) są oddzielane od siebie jedynie na podstawie różnic w objętości. Niestety podczas analizy niektórych próbek mogą wystąpić błędy:
- płytki o dużej objętości (płytkie olbrzymie) mogą być mylnie zliczane jako erytrocyty, co skutkuje otrzymaniem fałszywie obniżonego wyniku płytek krwi (PLT)
- agregaty płytkowe mogą być nawet mylnie zliczane jako erytrocyty, co skutkuje otrzymaniem fałszywie obniżonego wyniku płytek krwi (PLT)
- erytrocyty o małej objętości (mikrocyty) mogą być mylnie zliczane jako płytki krwi, co skutkuje otrzymaniem fałszywie podwyższonego wyniku płytek krwi (PLT)
- inne, bardzo małe cząsteczki, takie jak fragmenty cytoplazmy mogą być mylnie zliczane jako płytki, co skutkuje otrzymaniem fałszywie podwyższonego wyniku płytek krwi (PLT)
Czynnikami najczęściej interferującymi są płytki olbrzymie i fragmentocyty, ale mikrocyty i agregaty płytkowe również odpowiadają za błędne wyniki. W takich przypadkach samo różnicowanie na podstawie objętości nie jest wystarczające dla jednoznacznego ustalenia liczby komórek i konieczne jest zweryfikowanie wyniku metodą mikroskopii świetlnej.
Nasz najnowszy analizator hematologiczny pozwala na ocenę liczby płytek metodą optyczną. Metoda ta polega na wybarwieniu RNA trombocytów przy użyciu barwnika fluorescencyjnego, a następnie w oparciu o aktywność fluorescencyjną oraz objętość komórki, automatycznym ustaleniu właściwej liczby płytek krwi. Dzięki zastosowaniu tej metody można zniwelować otrzymanie fałszywie obniżonych lub podwyższonych wyników płytek krwi w wyniku obecności płytek olbrzymich, fragmentocytów lub mikrocytów.
RBC (liczba czerwonych krwinek)
Krwinki czerwone czyli erytrocyty dzięki zawartej w nich hemoglobinie są odpowiedzialne za transport tlenu w organizmie, dlatego wzrost ich produkcji jest stymulowany niedotlenieniem organizmu. Zwiększone wartości erytrocytów określa się mianem nadkrwistości (inne synonimy to czerwienica, erytrocytoza i poliglobulia) zmniejszone są objawem niedokrwistości czyli anemii (spowodowanej np. niedoborem żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego). W przypadku anemii istotniejszym parametrem niż liczba erytrocytów jest stężenie hemoglobiny, które określa głębokość anemii.
HGB (hemoglobina)
Tak samo jak liczba krwinek czerwonych również ten parametr zależy od wielu czynników takich jak płeć, wysokość nad poziom morza czy tryb życia (np. wyższa u sportowców dyscyplin wytrzymałościowych jak kolarze czy wioślarze). Często dla właściwej oceny ważne jest porównanie wartości stężenia hemoglobiny z wartościami z badań poprzednich.
HCT (hematokryt)
Hematokryt czyli stosunek objętości krwinek (części stałej krwi) do osocza (części płynnej krwi).Hematokryt jest ważnym parametrem od którego zależy lepkość krwi. Stany prowadzące do zwiększenia liczby krwinek czerwonych prowadzą do wzrostu hematokrytu, obniżenie liczby krwinek czerwonych daje skutek odwrotny czyli jego spadek. Poza tym jego wartość zależy w dużym stopniu od stopnia nawodnienia organizmu. Nawadnianie czy to drogą doustną czy za pomocą infuzji płynów dożylnych zmniejsza hematokryt, odwodnienie zaś (biegunki, wymioty, brak podaży płynów) prowadzi do jego wzrostu.
MCV (mean corpuscular volume)
Średnia objętość krwinki czerwonej. Wielkość krwinki daje nam istotną informację o przyczynach prowadzących do niedokrwistości (anemii).
MCH (mean corpuscular hemoglobin)
Średnia waga hemoglobiny w krwince. Parametr ten pozwala nam odpowiedzieć na pytanie, czy erytrocyty posiadają normalną, zbyt małą lub zbyt dużą ilość hemoglobiny.
MCHC (mean corpuscular hemoglobin concentration)
Średnie stężenie hemoglobiny w krwince. Stosunek zawartości hemoglobiny w krwinkach do objętości, którą one zajmują.
RDW (red cell distribution width)
Tak zwana miara zróżnicowania wielkości erytrocytów.Prawidłowy RDW oznacza względną homogenność komórek (to znaczy ich podobną wielkość). RDW powyżej 15% świadczy o ich heterogenności (anizocytozie), czyli inaczej mówiąc informuje o dużej rozpiętości wielkości krwinek czerwonych.
Retikulocyty
W badaniu określane jest 7 parametrów retikulocytarnych:
- Ret (bezwzględna liczba retikulocytów)
- Ret % (względna liczba retikulocytów)
- HFR% (retikulocyty o wysokiej zawartości RNA)
- MRF% (retikulocyty o średniej zawartości RNA)
- LRF% (retikulocyty o niskiej zawartości RNA)
- IFR% – suma MFR% i HFR%
- RET-He – ekwiwalent hemoglobiny w retikulocycie
- Delta-He – różnica w mierzonym średnim stężeniu hemoglobiny w retikulocytach (RET-He) i dojrzałych krwinkach czerwonych (RBC-He). Jest to bardzo czuły parametr hematologiczny służący do wykrywania ostrego wewnątrzkomórkowego niedoboru żelaza. Ujemny wynik Delta-He wskazuje, że hemoglobinizacja nowo powstałych retikulocytów jest niższa niż dojrzałych krwinek czerwonych. Delta-He może ulec zmianie w ciągu kilku godzin, szczególnie w odpowiedzi na reakcję ostrej fazy oragnizmu w zakażeniach bakteryjnych.
Retikulocyty są niedojrzałymi formami krwinek czerwonych, które krążą we krwi krócej niż 48 godzin. Ich liczba stanowi dobry marker aktywności szpiku, ponieważ odzwierciedla aktualne wytwarzanie i status syntezy krwinek czerwonych. Wysoka wartość wskazuje na intensywną produkcję tych krwinek (np. stany po utracie krwi, początkowe stadia leczenia anemii czynnikiem niedoborowym (np. żelazem – niedokrwistości z niedoboru żelaza). Oznaczenie liczby retikulocytów znalazło zastosowanie w:
- podstawowej diagnostyce we wszystkich rodzajach niedokrwistości
- monitorowaniu suplementacji żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego
- monitorowaniu terapii erytropoetyną
- monitorowaniu podczas transplantacji komórek macierzystych
- u pacjentów pediatrycznych i noworodków
Klasyfikacja retikulocytów na etapy dojrzewania
Oprócz konwencjonalnego pomiaru retikulocytów (ich wartości bezwzględnej i względnej), fluorescencyjna cytometria przepływowa umożliwia klasyfikację retikulocytów na trzy etapy dojrzewania, które są zdefiniowane poprzez zawartość RNA w retikulocytach. Im wyższa zawartość RNA, tym mniej dojrzały jest retikulocyt.
| LFR | MRF | HFR |
| Mała zawartość RNA | Większa zawartość RNA | Wysoka zawartość RNA |
| Dojrzałe retikulocyty | Średniodojrzałe retikulocyty |
Niedojrzałe retikulocyty |
| Najstarsza frakcja retikulocytów | Najmłodsza frakcja retiklocytów |
RET-He- ekwiwalent hemoglobiny w retikulocycie
Parametr ten pokazuje zawartość hemoglobiny w świeżo produkowanych czerwonych krwinkach, a tym samym dostarcza informacji na temat aktualnej biodostępności żelaza. Ponadto pozwala ocenić jakość nowo produkowanych krwinek czerwonych oraz umożliwia wykrycie zmian poziomu hemoglobiny znacznie wcześniej niż pomiar zawartości hemoglobiny w dojrzałych erytrocytach. Główną zaletą parametru RET-He (w odniesieniu do ferrytyny i transferryny) jest to, że jest on niezależny od stanu ostrej fazy oraz innych ciężkich chorób.
Parametr ten znalazł zastosowanie w:
- monitorowaniu suplementacji żelazem (zwiększenie wartości RET-He wskazuje pozytywne działanie leczenia)
- monitorowaniu terapii erytropoetyną (zwiększenie wartości RET-He wskazuje pozytywne działanie leczenia)
- klasyfikacji anamii normochromicznych i hypochromicznych
- monitorowaniu terapii przewlekłych zakażeń i nowotworów
- określanie aktualnego statusu żelaza
- różnicowaniu między niedokrwistością z niedoboru żelaza i „funkcjonalnym” niedoborem żelaza
Niska wartość parametru RET-He oznacza brak żelaza lub brak dostępności biologicznej żelaza do erytropoezy. Parametr ten często jest oznaczany razem z ferrytyną:
- wysokie lub prawidłowe stężenie ferrytyny przy jednoczesnej niskiej wartości RET-He może sugerować czynnościowy niedobór żelaza
- niskie stężenie ferrytyny przy jednoczesnej niskiej wartości RET-He sugeruje klasyczny niedobór żelaza
Należy jednak pamiętać, że stężenie ferrytyny ulega podwyższeniu podczas ostrej fazy chorób (ferrytyna jest dodatnim białkiem ostrej fazy), dlatego konieczne jest sprawdzenie występowania stanu zapalnego, np. za pomocą oznaczenia CRP.
Wiarygodna liczba retikulocytów oraz niektóre parametry retikulocytarne (HFR, MRF, LRF, IFR) stanowią ważny element w ocenie czy szpik kostny funkcjonuje prawidłowo w aspekcie produkcji nowych krwinek czerwonych. Równie ważna jest ocena jakościowa, możliwa dzięki parametrowi RET-He, który pokazuje zawartość hemoglobiny retikulocytach.
Przygotowanie do badania: Pacjent musi być na czczo. Na badanie należy się zgłosić między 7:00 a 10:00 rano
Czas oczekiwania na wynik: 1 dzień roboczy
