Prolaktyna

Prolaktyna jest hormonem peptydowym syntetyzowanym, gromadzonym i pulsacyjnie wydzielanym głównie przez przedni płat przysadki mózgowej. Jej niewielkie ilości produkowane są w błonie doczesnej macicy, łożysku, jelicie, tkankach immunologicznych i gruczoły piersiowe. Jej wydzielanie jest regulowane i hamowane przez dopaminę, a stymulowane przez serotoninę. Prolaktyna pobudza rozwój gruczołu piersiowego, opowiada za indukcję i podtrzymywanie laktogenezy zarówno w czasie ciąży jak i laktacji. Hormon ten stymuluje ciałko żółte do produkcji progesteronu. U mężczyzn oddziałując na komórki jąder nasila syntezę testosteronu.

Prolaktyna występuje w krążeniu w 3 immunoreaktywnych odmianach. Przeważającą i bardzo aktywną formą prolaktyny jest postać monomeryczna (tzw. mała prolaktyna), która stanowi około 80-95%. Pozostałe formy to tzw. duża prolaktyna (Big-PRL )będąca dimeryczną postacią monomerów prolaktyny oraz tzw. bardzo duża prolaktyna (BigBig-PRL), będąca kompleksem wielu cząsteczek prolaktyny lub kompleksem cząsteczek prolaktyny z przeciwciałami.

Hiperprolaktynemia

Hiperprolaktynemia – jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń endokrynologicznym spotykanych w praktyce lekarskiej. Polega ona na stałym lub występującym okresowo wzmożonym wydzielaniem prolaktyny. Może być wywołana działaniem czynników fizjologicznych lub towarzyszyć różnym stanom chorobowym. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego rozpoznanie hiperprolaktynemi ustala się na podstawie co najmniej dwukrotnego oznaczenia stężenia hormonu w surowicy pacjenta. Podczas diagnostyki hiperprolaktynemii należy przede wszystkim wykluczyć ciążę oraz wykonać badania oceniające funkcję tarczycy, nerek i wątroby. Ponadto bardzo ważne jest poinformowanie lekarza o wszystkich lekach jakie zażywa pacjent.

Podwyższone stężenia prolaktyny, którym nie towarzyszą objawy kliniczne lub są one wyrażone dyskretnie, mogą być wywołane tzw. makroprolaktyną. Makroprolaktyna jest wielkocząsteczkową formą prolaktyny, która nie posiada istotnej aktywności biologicznej, ale ze względu na zachowaną immunoreaktywność powoduje wzrost stężenia hormonu we krwi. U pacjentów z hiperprolaktynemią może być ona przyczyną wielu pomyłek diagnostyczno-terapeutycznych. W celu wykluczenia tej przyczyny należy wykonać oznaczenie frakcji prolaktyny.

Oznaczenie prolaktyny wykorzystuje się do:

diagnostyki przyczyn zaburzeń miesiączkowania u kobiet
diagnostyki przyczyn niepłodności u kobiet
poszukiwania przyczyn mlekotoku
diagnostyki przyczyn niepłodności i zaburzeń erekcji u mężczyzn
diagnostyki gruczolaka przysadki (prolaktinoma)
oceny funkcji przedniego płata przysadki (razem z oznaczeniami stężeń innych hormonów)
monitorowania leczenia gruczolaka przysadki i wykrywania jego wznowy
poszukiwania przyczyny bólów głowy i zaburzeń widzenia

Czynniki mogące być przyczyną hiperprolaktynemii

CZYNNIKI FIZJOLOGICZNE

Czynniki takie jak ciąża, kamienie piersią, stres, sen, spożycie obfitego posiłku (zwłaszcza bogatego w tłuszcze i białka), drażnienie brodawek sutkowych, stosunek płciowy oraz wysiłek fizyczny podnoszą chwilowo poziom hormonu we krwi. Z tego powodu prolaktyna, obok hormonów wydzielanych przez nadnercza (adrenalina, noradrenalina oraz kortyzol), jest zaliczana do hormonów stresu. Długotrwałe palenie tytoniu o dużej zawartości nikotyny powoduje niewielkie zwiększenie stężenia prolaktyny. Fizjologicznie ok.10 krotne zwiększenie stężenia tego hormonu obserwuje się w okresie ciąży i u noworodków. Wydzielanie tego hormonu zwiększa się fizjologicznie w nocy podczas snu i szczyt wydzielania przypada między godziną 3 a 5 rano. U kobiet jej stężenie nieznacznie wzrasta w okresie owulacji.

CZYNNIKI PATOLOGICZNE

Do najczęstszych czynników patologicznych hiperprolaktynemii można zaliczyć: gruczolaki przysadki, niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niewydolności nerek i wątroby, urazy klatki piersiowej.

CZYNNIKI FARMAKOLOGICZNE

Warto pamiętać, że hiperprolaktynemię może wywoływać wiele leków stosowanych w codziennej praktyce lekarskiej, np. leki przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne i poprawiające perystaltykę jelit, leki przeciwhistaminowe, hormonalne, doustne tabletki antykoncepcyjne, opiaty oraz leki obniżające ciśnienie krwi.

Objawy hiperprolaktynemii

Objawy nadmiaru prolaktyny przypominają konsekwencje niedoboru hormonów płciowych i wynikają z jej nadmiernego stężenia oraz bezpośredniego wpływu na oś podwzgórze-przysadka. Stopień nasilenia objawów uzależniony jest od stężenia prolaktyny w surowicy. Są to m.in.:

U kobiet

zaburzenia cyklu menstruacyjnego
cykle bezowulacyjne prowadzące do niepłodności
obniżone libido
trądzik
wzrost stężenia androgenów pochodzenia nadnerczowego, odpowiedzialnych za nadmierne
i nieprawidłowe owłosienie
depresja, drażliwość
zaburzenia mineralizacji kości
zwiększenie masy ciała
mlekotok
bóle głowy

U mężczyzn

zaburzenia erekcji
pogorszenie jakości nasienia (obniżona liczba plemników oraz spadek ruchliwości plemników)
obniżone libido
depresja, drażliwość
zaburzenia mineralizacji kości
zwiększenie masy ciała
powiększenie gruczołów piersiowych
mlekotok

U dzieci

zaburzenia wzrostu
opóźnione dojrzewanie płciowe
mlekotok
u dziewcząt brak miesiączki

Najnowsze badania naukowe …

Dane literaturowe wskazują, że prolaktyna może odgrywać znaczącą rolę w rozwoju autoimmunizacji. U pacjentów z hiperprolaktynemią zaobserwowano liczne autoprzeciwciała, m.in.: antytarczycowe, przeciwjądrowe ANA, antykardiolipinowe, anty-dsDNA. Ponadto trwają badania nad rolą prolaktyny w patogenezie i wpływu hormonu na stopień rozwoju łuszczycowego zapalenia stawów. Interesujące też okazują się być wyniki badań przeprowadzonych przez zespół naukowców, w których zaobserwowano u uczestników znaczny spadek poziomu prolaktyny po suplementacji witaminą B6 i E oraz cynkiem i magnezem.

Obrazek pochodzi z Wikimedia Commons, autor: Thomas Steiner, tłumaczenie: Michał Komorniczak

Poziom hormonów płciowych u kobiet jest zależny od fazy cyklu miesiączkowego. W związku z tym badanie ich poziomu należy wykonać w odpowiedniej fazie cyklu:

W fazie folikularnej (między 2. a 5. d.c.) zaleca się oznaczenie FSH, LH, Estradiolu, PRL, DHEA, DHEA-S, Testosteronu, 17-OH progesteronu i Androstendionu
W fazie okołoowulacyjnej (tj. między 12. a 14. d.c. przy 28-dniowych cyklach lub 12-14 dni przed spodziewaną miesiączką w pozostałych przypadkach) zaleca się oznaczenie FSH, LH i Estradiolu przy monitorowaniu owulacji
W fazie lutealnej (tj. ok. 21. d.c. przy 28-dniowych cyklach, lub ok. 7 dni przed spodziewaną miesiączką w pozostałych przypadkach) przeprowadza się badanie poziomu Progesteronu i 17-OH progesteronu

Przygotowanie do badania: Pacjent musi być na czczo, po przespanej nocy. Na 48 godzin przed planowanym badaniem należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego i stresu. Ponieważ stężenie prolaktyny podlega wahaniom dobowym, pacjent na pobranie materiału do badania powinien zgłosić się między 7:00 a 9:00 rano. Oznaczenie prolaktyny kobiety powinny wykonywać na początku cyklu miesięcznego (między 2. a 5. d.c.), chyba że lekarz zaleci inaczej.

Niektóre leki takie jak L-dopa i bromokryptyna hamują wydzielanie PRL. Leki psychotropowe (z grupy fenotiazyn), przeciwnadciśnieniowe (rezerpiny),TRH i terapia estrogenowa wykazują tendencję do podwyższania wydzielania PRL. Na wynik badania prolaktyny wpływ mogą mieć: intensywny wysiłek, stres, problemy ze snem, stymulacja sutków, przyjmowanie niektórych leków, a także odbycie badania ze znacznikiem radioaktywnym w ciągu tygodnia poprzedzającego badanie prolaktyny. Podczas rejestracji na badanie należy poinformować o stosowanych lekach i preparatach farmaceutycznych oraz o przebytych badaniach ze znacznikiem radioaktywnym.