Choroby przenoszone drogą płciową – wstydliwy problem. Rodzaje i diagnostyka zakażeń

piątek, 17 sie 2018 |

Choroby przenoszone drogą płciową (ang. sexually transmitted diseases, STD) należą do najczęściej występujących chorób zakaźnych. Jest to grupa infekcji rozprzestrzeniających się na drodze kontaktów seksualnych, zwłaszcza niezabezpieczonych. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z liczbą i częstotliwością zmiany partnerów seksualnych oraz częstością przygodnych stosunków. Znaczenie ma również rodzaj kontaktów (urogenitalne, oralne, analne) oraz preferencje seksualne (kontakty biseksualne, homoseksualne). Okres letni i wakacje są szczególnym czasem, kiedy ilość ryzykownych zachowań wzrasta, dlatego warto mieć świadomość, jakie zagrożenia dla zdrowia niosą za sobą niezabezpieczone stosunki seksualne. Trzeba również pamiętać o tym, że ok. 50% wszystkich zakażeń chorobami przenoszonymi drogą płciową nie daje żadnych objawów, co stwarza większe ryzyko dalszego rozprzestrzenia się infekcji.

Dawniej choroby przenoszone drogą płciową zwane były chorobami wenerycznymi, od imienia rzymskiej bogini płodności i miłości Wenery, jednak negatywny ładunek tego określenia sprawił, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 1999 r. zaleciła zmianę nazewnictwa, również w celu „oswojenia” społeczeństwa z problemem i zwiększenia świadomości oraz pokonania wstydu przed wizytą u lekarza i koniecznością leczenia.

Choroby przenoszone drogą płciową ze względu na czynnik je wywołujący możemy podzielić na:

choroby grzybicze (najczęściej infekcja drożdżakami z gatunku Candida albicans);
choroby bakteryjne (rzeżączka – dwoinka rzeżączki Neisseria gonorrhoeae, kiła – krętek blady Treponema pallidum, chlamydioza – Chlamydia trachomatis);
choroby pasożytnicze (najczęściej rzęsistkowica, wywoływana przez gatunek pierwotniaka – rzęsistka pochwowego Trichomonas vaginalis);
choroby wirusowe (kłykciny kończyste i inne powikłania zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego – HPV, wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, opryszczka narządów płciowych – wirus opryszczki HSV-2, zakażenie wirusem nabytego braku odporności- HIV).

Najtrudniejsze w leczeniu są choroby z grupy zakażeń wirusowych, które często przybierają formę przewlekłych infekcji. Choroby pasożytnicze, grzybicze czy bakteryjne po wdrożeniu odpowiedniego leczenia antybiotykami z reguły nie pozostawiają po sobie żadnych długotrwałych zmian, jednakże pod warunkiem wczesnego ich wykrycia i terapii, gdyż przewlekłe zakażenia, szczególnie rzeżączką i chlamydiami, prowadzić mogą do zapalenia narządów miednicy małej i w konsekwencji do bezpłodności – dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Nieleczona kiła (tzw. kiła trzeciorzędowa) natomiast powoduje nieodwracalne uszkodzenia układu nerwowego czy mięśnia sercowego. W przypadku nieleczonych infekcji bakteryjnych oraz wirusowych (HIV) istnieje również ryzyko przeniesienia choroby na płód lub na dziecko w czasie porodu, a także zakażenia noworodka poprzez karmienie piersią.

Drożdżyca (kandydoza)

Drożdżyca (kandydoza) – czyli infekcja grzybicza wywołana przez drożdżaka z gatunku Candida albicans. Częściej dotyka osoby o obniżonej odporności i z niedoborem witamin z grupy B, stosujące antybiotykoterapię, szczególnie długotrwałą, z zaburzeniami hormonalnymi, cukrzyków. Wynika to z faktu, iż w niewielkiej ilości drożdże te należą do naturalnej flory skóry i układu pokarmowego człowieka. U mężczyzn drożdżyca rzadko daje objawy zakażenia, a jeśli już to są to: świąd genitaliów, dyskomfort przy oddawaniu moczu i w trakcie stosunku, czerwone plamki na napletku. U kobiet infekcja grzybicza przybiera uciążliwą formę silnego pieczenia i swędzenia okolic sromu, którym często towarzyszą upławy o charakterystycznym zapachu drożdży i wyglądzie twarogu. Leczenie lekami przeciwgrzybiczymi jest skuteczne, ale należy wziąć pod uwagę, że terapii powinno poddać się obydwoje partnerów niezależnie od obecności objawów zakażenia.

Rzęsistkowica (trychomonadoza)

Rzęsistkowica (trychomonadoza) – choroba układu moczowo-płciowego wywoływana przez pierwotniaka z rodzaju Trichomonas – rzęsistka pochwowego (Trichomonas vaginalis). Zakażenie możliwe jest również poprzez kontakt z przyborami higieny osobistej osoby zakażonej, szczególnie z tymi zatrzymującymi wilgoć, jak ręczniki czy gąbki. U mężczyzn zakażenie jest bezobjawowe, rzadko pojawiają się pieczenie lub ból cewki moczowej lub całego penisa, nasilające się w trakcie oddawania moczu lub stosunku. U kobiet rzęsistkowica również może nie dawać żadnych objawów, jednak z powodu budowy kobiecych narządów płciowych i anatomicznej bliskości układów płciowego i moczowego, z czasem, gdy infekcja staje się silniejsza i rozprzestrzenia się na obydwa układy, pojawia się ból i pieczenie w cewce moczowej, częstomocz lub bezmocz oraz pieniste, żółtawozielone upławy o charakterystycznym, rybim zapachu. Terapia lekami przeciwpierwotniakowymi (lek z wyboru: metronidazol) obojga partnerów oraz zachowanie odpowiedniej higieny osobistej skutkują całkowitym wyleczeniem bez powikłań.

Rzeżączka

Rzeżączka – typowa choroba przenoszona drogą płciową, o podłożu bakteryjnym. Powoduje ją zakażenie Gram-ujemną bakterią dwoinką rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). Oprócz klasycznej drogi poprzez stosunek seksualny, możliwe jest zakażenie poprzez pościel, ręczniki, gąbki czy muszlę klozetową, które miały kontakt z osobą chorą. U około połowy kobiet nie ma żadnych objawów infekcji; możliwe jest zapalenie pochwy z ropnym wyciekiem, zapalenie szyjki macicy i związany z tym ból podczas stosunku, uogólniony ból dolnej części brzucha, nienaturalnie obfite miesiączki, zaburzenia cyklu menstruacyjnego. Większość mężczyzn zakażonych dwoinką rzeżączki wykazuje obecność następujących objawów: pieczenie cewki moczowej, ból towarzyszący oddawaniu moczu, ropny wyciek z cewki moczowej (łacińska nazwa choroby, gonorrhoea, oznacza „nasieniotok”; jest to najbardziej charakterystyczny objaw rzeżączki). W przypadku oralnych kontaktów seksualnych możliwe jest wystąpienie rzeżączkowego zapalenia gardła i krtani. Późna faza zakażenia prowadzi do zapalenia jajowodów u kobiet i nasieniowodów oraz gruczołu krokowego u mężczyzn, które mogą skutkować bezpłodnością i, w przypadku prostaty, zwiększonym ryzykiem wystąpienia nowotworu tego narządu. Nieleczona rzeżączka również może powodować zapalenie stawów palców rąk i nóg, nadgarstków, kostek, zapalenie wsierdzia, zapalenie opon mózgowych, poronienia lub wewnątrzmaciczne zakażenie płodu. Chora matka może zarazić dziecko także podczas porodu, co prowadzi do rozwoju gonokokowego zapalenia spojówek i może być przyczyną trwałego uszkodzenia lub całkowitej utraty wzroku. Antybiotykoterapia wdrożona we wczesnej fazie infekcji jest kluczowa dla całkowitego wyleczenia i uniknięcia poważnych komplikacji związanych z przewlekłą postacią rzeżączki.

Kiła (syfilis)

Kiła (syfilis) – kolejna z klasycznych chorób przenoszonych drogą płciową, powodowana przez zakażenie bakterią krętka bladego (Treponema pallidum spp. pallidum). W przypadku kiły możliwe jest też zakażenie drogą przezłożyskową od matki do płodu lub w czasie porodu, powodując kiłę wrodzoną, lub też poprzez pocałunek, jeżeli zarażony partner ma zmiany kiłowe w gardle. Bakterie wnikają do organizmu drogą uszkodzonych błon śluzowych lub skóry po kontakcie ze zmianami kiłowymi osoby chorej i drogą krwi bardzo szybko przedostają się do pobliskich węzłów chłonnych, następnie rozsiewając się po całym organizmie, nie wyłączając nawet układu nerwowego. Krętki znajdują się w węzłach chłonnych w pobliżu wrót zakażenia już w ciągu pierwszych 24 godzin od kontaktu; w 3 tygodnie docierają do płynu mózgowo-rdzeniowego. Zakażenie krętkiem bladym składa się z czterech faz: wczesnej – I- i II-rzędowa, późnej – utajona, III-rzędowa (objawowa). Faza wczesna infekcji trwa do dwóch lat od zakażenia, zaś faza późna infekcji trwa powyżej 2 lat od pierwotnego zakażenia.

Kiła pierwszego okresu (I-rzędowa) obejmuje początkowy etap choroby do 9 tygodni od kontaktu. W ciągu 3 do 90 dni (zazwyczaj ok. 21 dni) pojawia się w okolicy wrót zakażenia pierwszy objaw infekcji – tzw. zmiana pierwotna, która początkowo manifestuje się jako niebolesna grudka, przekształcając się następnie w owrzodzenie o wzniesionych brzegach i średnicy 0.3 – 3 cm (wrzód twardy). Wrzód umiejscowiony jest u mężczyzn heteroseksualnych na penisie (99% przypadków), u mężczyzn homoseksualnych w odbycie (34%), u kobiet najczęściej na szyjce macicy (44%) i wargach sromowych. W 80% zakażeń wrzodowi towarzyszy powiększenie lokalnych węzłów chłonnych. Zmiana skórna utrzymuje się od 2 do 6 tygodni i samoistnie goi się w przeciągu kolejnych 3-4 tygodni.
Kiła drugiego okresu (II-rzędowa) wiąże się z pojawieniem zmian o charakterze wysypki na skórze lub błonach śluzowych około 4 do 10 tygodni od zakażenia, w 15% przypadków towarzysząc jeszcze obecnej zmianie pierwotnej. Zmiany skórne mają początkowo wygląd blado-czerwonych lub różowych nieswędzących plamek o średnicy 5–10 milimetrów. Zlokalizowane są na tułowiu oraz bliższych odcinkach kończyn. Po kilku tygodniach pojawiają się także czerwone zmiany grudkowe, które mogą wystąpić na całym ciele, ale najczęściej pojawiają się na dłoniach i stopach oraz twarzy i owłosionej skórze głowy. Często ulegają martwicy, co nadaje im wygląd krost. W wilgotnych częściach ciała (okolice odbytu, sromu, worka mosznowego, wewnętrznej powierzchni ud, pod piersiami) grudki z czasem mogą się powiększać, ulegając powierzchownej erozji. Prowadzi to do powstania szarawobiałych, szerokich u podstawy i wilgotnej powierzchni zmian zwanych kłykcinami płaskimi. Wydzielina tych zmian jest wysoce zakaźna. Zmianom skórnym towarzyszą również objawy uogólnione: ból gardła, gorączka, utrata masy ciała, utrata apetytu, bóle głowy, zapalenie opon mózgowych, ogólne złe samopoczucie. Brak leczenia w tym okresie prowadzi do rozwinięcia objawów kiły późnej (III-rzędowej) lub wystąpienia kiły utajonej. Faza późna infekcji trwa powyżej 2 lat od pierwotnego zakażenia. W przypadku kiły późnej utajonej brak jest objawów wskazujących na zakażenie, jedynym dowodem są dodatnie testy serologiczne. Około 70% pacjentów z nieleczoną kiłą pozostaje w fazie utajonej, nigdy nie rozwijając kiły III-rzędowej.
Kiła trzeciego okresu (III-rzędowa) może rozwinąć się w okresie od 3 do 15 lat od pierwotnej infekcji krętkiem bladym i wyróżnia się jej trzy postacie: kiła łagodna guzkowa, kiła układu nerwowego oraz kiła sercowo-naczyniowa. Na tym etapie choroba nie jest już zakaźna. Zmiany guzkowe dotyczą ok. 15% pacjentów i charakteryzują się występowaniem łagodnych guzków zwanych kilakami, pojawiających się średnio ok. 15 lat od zakażenia. Kilaki występują najczęściej pojedynczo, ale mogą też formować charakterystyczne kręgi lub łuki. Najbardziej typowo guzki formują się na skórze, w kościach długich, wątrobie, żołądku lub błonie śluzowej jamy ustnej i górnych dróg oddechowych, jednak ich wystąpienie może dotyczyć praktycznie każdego organu. Kiła układu nerwowego rozwija się od 4 do nawet 25 lat od zakażenia. Charakterystycznym objawem jest udar tętnicy środkowej mózgu. Inne objawy zajęcia układu nerwowego to bóle głowy, zaburzenia równowagi, drgawki, zmiany osobowości, zaburzenia nastroju i intelektu, upośledzenie pamięci krótkotrwałej, zaburzenia mowy, orientacji oraz omamy i urojenia. Kiła sercowo-naczyniowa rozwija się w ciągu 10 do nawet 30 lat od zakażenia i dotyczy naczyń odżywiających ściany dużych tętnic. W wyniku stanu zapalnego dochodzi do martwicy błony środkowej tętnicy i rozpadu tkanki elastycznej ściany tętnicy, zwłaszcza w okolicach aorty wstępującej, rzadziej łuku aorty, co daje obraz kiłowego zapalenia aorty i może powodować powstanie tętniaka łuku aorty.

Chlamydioza

Chlamydioza – za rozwój infekcji odpowiedzialna jest bakteria Chlamydia trachomatis, której serotypy D-K powodują zapalenia układu moczowo-płciowego. U ok. 50% mężczyzn i 75% kobiet zakażenie nie daje żadnych objawów. Oznaki infekcji obejmują ropny wyciek z pochwy lub cewki moczowej u mężczyzn, palący ból przy oddawaniu moczu, opuchnięcie jednego lub obydwu jąder, bóle podbrzusza. Nieleczona, chlamydioza rozszerza się na narządy miednicy małej u kobiet i nasionowody u mężczyzn, a bliznowacenie spowodowane przewlekłym zapaleniem może doprowadzić do bezpłodności u obu płci. U mężczyzn możliwe jest również wystąpienie zapalenia stawów i spojówek oraz rogówek. Podczas porodu od zakażonej matki dziecko także narażone jest na infekcję oczu. Przewlekłe zapalenie rogówki i spojówek wywołane przez Chlamydia trachomatis nosi nazwę jaglicy i jest wciąż najczęstszą przyczyną ślepoty w krajach rozwijających się. Leczenie antybiotykami jest skuteczne, ale pod warunkiem równoczesnej terapii obojga partnerów.

Wirus brodawczaka ludzkiego (Human Papilloma Virus, HPV)

Wirus brodawczaka ludzkiego (Human Papilloma Virus, HPV) – DNA wirus z rodziny papillomawirusów. Istnieje ponad 100 typów tego wirusa, z których część może być przyczyną łagodnych zmian w postaci brodawek na skórze (HPV 1 i 2), część przyczynia się do powstawania łagodnych zmian w postaci kłykcin kończystych (HPV 6, 11, 42, 43, 44), a część – predysponuje do powstania nowotworów złośliwych, jak rak szyjki macicy, pochwy, sromu i rak prącia oraz nowotwór ustnej części gardła (najczęściej HPV 16 i 18). Wirus ten jest przenoszony poprzez kontakt z naskórkiem, co powoduje powstawanie tzw. kurzajek czy brodawek stóp, albo drogą płciową u osób aktywnych seksualnie. Szacuje się, że ok. 80 % mężczyzn i kobiet było, jest lub będzie przynajmniej raz w życiu zarażonych wirusem brodawczaka ludzkiego. Przebycie zakażenia nie zapewnia długotrwałej odporności i nie chroni przed kolejnym zakażeniem. Zdecydowana większość zakażeń HPV (70-80%) ustępuje samoistnie w wyniku prawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego w okresie od kilku miesięcy do dwóch lat, nie wywołując zauważalnych objawów lub trwałych następstw. Infekcja HPV jest obecnie najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową. Około 40 typów tego wirusa przenoszonych jest drogą płciową. Kłykciny kończyste są najbardziej widoczną i najłatwiej rozpoznawalną oznaką zakażenia. Typy HPV 6 i 11 są odpowiedzialne za niemal 90% przypadków występowania brodawek płciowych. U kobiet zazwyczaj występują w okolicy krocza, na wargach sromowych, mogą również występować w okolicach odbytu. U mężczyzn lokalizują się na wewnętrznej stronie napletka. W rzadkich przypadkach umiejscawiają się na języku, wargach, w krtani i gardle. Leczenie jest długie i obejmuje zakres od leków przeciwwirusowych i cytostatyków po zabiegi chirurgiczne, jednak często bywa nieskuteczne, ponieważ zmiany niestety mają charakter nawracający. Zakażenie typami HPV 16 i 18 u kobiet może prowadzić do niekontrolowanych podziałów komórkowych nabłonka szyjki macicy i rozwoju raka szyjki macicy. Przyjmuje się, że za 70% nowotworów złośliwych szyjki macicy odpowiedzialne są wirusy HPV o potencjale wysokoonkogennym. U mężczyzn infekcja typami wirusa z tej grupy prowadzić może do rozwoju raka prącia. Ponadto zakażony mężczyzna jest nosicielem wirusa HPV i może przenieść go na swoją partnerkę.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B i C (WZW B i C)

Wirusowe zapalenie wątroby typu B i C (WZW B i C) – wirus zapalenia wątroby typu B to otoczkowy wirus DNA z rodziny Hepadnaviridae. Wirus ten jest od 50 do 100 razy bardziej zakaźny niż wirus HIV. Wirus zapalenia wątroby typu C to RNA wirus z rodziny Flaviviridae. Jest ok. 10 razy bardziej zakaźny od wirusa HIV. Obydwa typy zakażeń przenoszą się drogą krwi i preparatów krwiopochodnych, brudnych igieł i sprzętu medycznego oraz drogą kontaktów seksualnych. Wirusowe zapalenie wątroby prowadzi do zwłóknienia i marskości wątroby, a także możliwości wystąpienia raka wątrobowokomórkowego, a także w przypadku wirusa typu B zwiększać może ryzyko zachorowania na raka trzustki. Wirus typu C nazywany jest „cichym zabójcą” ponieważ zakażenie niemal zawsze przebiega bezobjawowo.

Wirus ludzkiego niedoboru odporności **(Human Immunodeficiency Virus, HIV**)

Wirus ludzkiego niedoboru odporności (Human Immunodeficiency Virus, HIV) – retrowirus odpowiedzialny za wystąpienie AIDS (nabytego niedoboru odporności). Zakażenie przenosi się drogą krwi i preparatów krwiopochodnych oraz wydzielin płciowych (preejakulat, nasienie, wydzielina pochwowa). Możliwe jest też przeniesienie zakażenia od chorej matki na dziecko poprzez karmienie piersią lub podczas ciąży i porodu. Wirus ten atakuje komórki odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną (limfocyty T, komórki dendrytyczne, makrofagi), co skutkuje stopniowym niszczeniem zdolności organizmu do zwalczania infekcji i pewnych typów nowotworów. Osoby z rozpoznanym AIDS są bardziej zagrożone wystąpieniem tzw. zakażeń oportunistycznych. Są to zazwyczaj nieszkodliwe dla zdrowego organizmu zakażenia wywołane przez drobnoustroje, natomiast u osób z rozpoznanym zespołem nabytego niedoboru odporności stanowią zagrożenie życia. Pacjenci z wirusem HIV/AIDS należą również do grupy podwyższonego ryzyka rozwoju niektórych nowotworów, chorób neurologicznych oraz wielu innych.

Diagnostyka laboratoryjna

Badania wykonywane w materiale pobranym z dróg moczowo-płciowych:

Drożdżyca – posiew mykologiczny z pochwy/cewki moczowej; czas oczekiwania na wynik: 7-10 dni roboczych
Chlamydioza, rzeżączka, rzęsistkowica (testy immunoenzymatyczne/preparat bezpośredni z wydzieliny) – wymazy z pochwy/cewki moczowej; czas oczekiwania na wynik: 1 dzień roboczy
HPV (Human Papillomavirus) met. PCR jakościowo – wymaz z kanału szyjki macicy/cewki moczowej; czas oczekiwania na wynik: do 14 dni roboczych

Przygotowanie pacjenta do pobrania wymazu: Materiał do badania pobieramy w Laboratorium MEDICA w godzinach otwarcia (pon.-pt. 7:00-19:00, sob. 7:00-15:00). Zachęcamy do skorzystania z oferty badań w przypadku wystąpienia objawów zakażenia lub podejrzenia infekcji. Przez okres 24 godzin przed pobraniem należy zrezygnować ze współżycia płciowego oraz ograniczyć zabiegi higieniczno – pielęgnacyjne okolicy narządów płciowych, przez okres 48 godzin przed pobraniem wymazu nie należy stosować żadnych leków dopochwowych lub maści zewnętrznych (zwłaszcza leków przeciwgrzybiczych) oraz należy zachować 7 dni przerwy po leczeniu środkami przeciwdrobnoustrojowymi. Pacjentki w dniu pobrania wymazu nie mogą być w okresie krwawienia miesiączkowego oraz nie bezpośrednio po badaniu ginekologicznym/USG dopochwowym.

Badania wykonywane z surowicy krwi:

WR (VDRL) – serologiczny odczyn kiłowy; w naszym Laboratorium obecnie używamy testu ilościowego wykrywającego przeciwciała przeciwko krętkowi Treponema pallidum. Badanie można wykonać najwcześniej ok. 6-9 tygodni od spodziewanego kontaktu.
HBs Antygen – antygen otoczkowy wirusa HBV (wirusowego zapalenia wątroby typu B). Jest to pierwszy marker zakażenia WZW typu B. Pojawia się we krwi w okresie 1-5 miesięcy od ekspozycji. Jego obecność powyżej 6 miesięcy od zakażenia wskazuje na przewlekłą formę WZWB
anty-HCV przeciwciała – pierwszy test przesiewowy w kierunku zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C. Wskazuje na przebyty kontakt z tym wirusem, a badanie można wykonać najwcześniej po ok. 3 miesiącach od możliwego zakażenia – tyle czasu potrzeba, by przeciwciała zostały wytworzone przez organizm w ilości możliwej do wykrycia testem (tzw. okienko serologiczne).
HIV COMBO przeciwciała 1/0/2 , Ag p24 – okienko serologiczne w przypadku zakażenia wirusem HIV wynosi 3-12 tygodni, a więc również zaleca się wykonanie pierwszych badań po upływie ok. 3 miesięcy od możliwej ekspozycji. Nasze Laboratorium jednakże dysponuje testem IV generacji (COMBO), czyli jednoczesnym oznaczeniem obecności antygenu HIV z oznaczeniem przeciwciał anty-HIV, co pozwala skrócić czas trwania okienka serologicznego i umożliwia jeszcze wcześniejsze wykrycie zakażenia (2-8 tygodni od możliwego kontaktu).

Przygotowanie pacjenta do pobrania krwi: Krew do badania pobieramy w Laboratorium MEDICA w godzinach otwarcia (pon.-pt. 7:00-19:00, sob. 7:00-15:00). Do wykonania tych badań nie ma potrzeby być na czczo. Czas oczekiwania na wyniki wszystkich przedstawionych badań z krwi wynosi 1 dzień roboczy.

mgr anal. med. Paulina Kozak

Laboratorium Analiz Medycznych MEDICA Radom