Lipoproteina (a) jest lipoproteiną o małej gęstości. Strukturalnie jest podobna do lipoproteiny LDL (tzw. „złego cholesterolu”), która obok cząsteczki apoB-100, zawiera dodatkowo wysoce polimorficzną apolipoproteinę A (apo(A)), co nadaje jej specyficzne właściwości. Cechą charakterystyczną apo(A) jest obecność struktur trójpętlowych (domeny kringle), które zbliżają ją do budowy protrombiny, aktywatora plazminogenu, urokinazy i czynnika XII.
Stężenie lipoproteiny (a) jest w około 90% uwarunkowane genetycznie (za co odpowiedzialne są warianty genu LPA) i nie ulega dużej zmienności w trakcie życia. Ok. 5. roku życia Lp(a) najczęściej osiąga taką wartość w surowicy krwi jaka jest oznaczana w życiu dorosłym. Dieta, wysiłek fizyczny i styl życia mają minimalny wpływ na jej poziom. Zaobserwowano, że u kobiet poziom Lp(a) jest wyższy o ok. 5%–10% w porównaniu do mężczyzn. Ponadto jest on bardziej zmienny i zwykle wzrasta w okresie menopauzalnym o ok. 30%. W ciąży wartość Lp(a) wzrasta ~2 krotnie, a po porodzie wraca do poziomu wyjściowego.
Lipoproteina (a) i jej udział w rozwoju chorób sercowo-naczyniowych
Silne działanie antyfibrynolitczne
Lp(a) jest lipoproteiną o silnym działaniu antyfibrynolitcznym. Wykazuje wysoki stopień podobieństwa strukturalnego z plazminogenem i może ona blokować jego prawidłowe działanie, prowadząc do powstawania zakrzepów, a także nasilonego przylegania cząstek LDL do ścian tętnic, co przyspiesza proces powstawania blaszki miażdżycowej i związane z tym zwężenie naczyń tętniczych.
Zmniejszenie aktywności transformującego czynnika wzrostu-β (TGF-β)
Inne potencjalnie ważne działania Lipoproteiny (a) to wpływ na aktywność komórek mięśni gładkich naczyń krwionośnych poprzez zmniejszenie aktywności transformującego czynnika wzrostu-β (TGF-β). Zahamowanie aktywności TGF-β prowadzi do indukcji proliferacji i migracji komórek mięśni gładkich do śródbłonka naczyniowego i przekształcenia tych komórek w fenotyp bardziej aterogenny.
Nośnik utlenionych form fosfolipidów (oxidized phospholipids, OxPL)
Cząsteczki Lp(a) są głównym nośnikiem fosfolipidów i ich utlenionych form (oxidized phospholipids, OxPL). Badania kliniczne wykazały, że OxPL na Lp(a) to wysoce zapalne mediatory o działaniu prozapalnym i promiażdżycowym, które zaangażowane są w destabilizację blaszek miażdżycowych,
Niezależny, genetycznie uwarunkowany czynnik ryzyka miażdżycy
Lipoproteina (a) uznawana jest za niezależny, genetycznie uwarunkowany czynnik ryzyka miażdżycy. Zależność między podwyższonymi stężeniami Lp(a) a zwapnieniem naczyń krwionośnych ma liniowy charakter co oznacza, że ryzyko choroby sercowo-naczyniowej i jej powikłań rośnie wprost proporcjonalnie do wzrostu stężenia Lp(a) (niezależnie od prawidłowego stężenia cholesterolu całkowitego i „złego” cholesterolu LDL).
Poziom Lp(a), który wymaga podjęcia odpowiednich interwencji klinicznych to >30 mg/dl – w takim przypadku rekomendowana jest konsultacja wyniku ze swoim lekarzem prowadzącym oraz ponowna ocena ryzyka sercowo-naczyniowego z zastosowaniem algorytmu uwzględniającego stężenie lipoproteiny (a). Lekarz w takich przypadkach pomoże ustalić indywidualny plan działania, wdrożyć bardziej intensywne działania profilaktyczne oraz odpowiednią farmakoterapię.
Hiperlipoproteinemia(a) jest bardzo rozpowszechnionym genetycznym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych – u około 20% Europejczyków stężenie to jest podwyższone. Wyniki licznych badań klinicznych wskazują na silny związek przyczynowo-skutkowy między podwyższonymi stężeniami Lp(a) a wzrostem ryzyka choroby sercowo-naczyniowej i jej powikłań, choroby tętnic obwodowych, udaru niedokrwiennego mózgu, a także bardzo duże ryzyko rozwoju stenozy zastawki aortalnej.
Kto powinien wykonać oznaczenie stężenia lipoproteiny (a)?
Najnowsze wytyczne Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego (EAS) oraz Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego (AHA) zalecają, aby każdy dorosły miał oznaczone stężenie Lp(a) przynajmniej raz w życiu w celu identyfikacji osób z bardzo wysokim wrodzonym poziomem Lp(a), które znacznie zwiększa ryzyko sercowo-naczyniowe. U kobiet zaleca się ponowne oznaczenie Lp(a) po 50. roku życia. Polskie towarzystwa naukowe rekomendują dodanie tego parametru do pełnego profilu lipidowego w bilansie 6-latka, co pozwoli na wczesne rozpoznawania rodzinnej hipercholesterolemii.
Szczególnie ważne jest oznaczenie poziomu tej lipoproteiny u pacjentów z:
- przedwczesną chorobą układu sercowo-naczyniowego,
- hipercholesterolemią rodzinną,
- przedwczesną chorobą układu sercowo-naczyniowego i/lub zwiększonym stężeniem lipoproteiny (a) w wywiadach rodzinnych,
- nawracającymi incydentami sercowo-naczyniowymi pomimo optymalnego leczenia hipolipemizującego,
- 10-letnim ryzykiem śmiertelnej choroby sercowo-naczyniowej w skali SCORE ≥ 5%,
- u kobiet w ciąży, w celu oceny ryzyka poronienia, przy nawracających utratach ciąży i ograniczeniu wzrostu wewnątrzmacicznego.
O czym należy pamiętać przy wykonywaniu oznaczeń lipoproteiny (a)?
- Leczenie hormonem wzrostu u dorosłych z niedoborem tego hormonu powoduje 2-krotny wzrost stężenia Lp(a).
- Stężenie Lp(a) jest obniżone w nadczynności tarczycy, a zwiększone w niedoczynności tarczycy.
- W ciąży wartość Lp(a) wzrasta ~2 krotnie, a po porodzie wraca do poziomu wyjściowego.
- Rekomendowane jest by każdy wynik lipoproteiny (a) został skonsultowany ze swoim lekarzem prowadzącym, który zinterpretuje go w kontekście całości profilu lipidowego i innych czynników ryzyka oraz wykona ponowną ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego z zastosowaniem algorytmu uwzględniającego stężenie lipoproteiny (a).
- Należy pamiętać, że przy wielokrotnych oznaczeniach stężenia lipoproteiny (a) należy posługiwać się tą samą metodą pomiarową (ze względu na warianty genu LPA i różne izoformy apolipoproteiny (a)).
Jak należy przygotować się do badania?
Pacjent nie musi być na czczo. Na badanie można zgłaszać się cały dzień, w godzinach pracy laboratorium.
Czas oczekiwania na wyniki wynosi 7 dni roboczych.
