Choroby pasożytnicze, pomimo coraz większej wiedzy zdybywanej na ich temat, stanowią jeden z największych problemów współczesnego świata. Rozprzestrzenianiu się zarażeń sprzyjają zmiany klimatyczne, migracje ludności, podróże w egzotyczne miejsca, złe warunki sanitarne, niedobory immunologiczne oraz obecność w ekosystemie rezerwuarów pasożytów.
Nazwa pasożyt pochodzi od greckiego słowa parasitos – współbiesiadnik, darmozjad. W ludzkim organizmie może przebywać ponad 300 gatunków pasożytów. Żyją głownie w jelitach, ale można je odkryć w każdej części naszego ciała – skórze, mięśniach, płucach, wątrobie, krwi, oczach oraz mózgu. W Polsce najczęściej występującymi pasożytami jelitowymi są: owsik ludzki (Enterobius vermicularis), lamblie (Giardia lamblia), glisty (Ascaris lumbricoides, Toxocara canis), tasiemiec nieuzbrojony (Taenia saginata), tasiemiec uzbrojony (Taenia solium). Do rzadziej występujących pasożytów należą: włosogłówka, motylica wątrobowa i inne przywry oraz pełzak czerwonki.
W jaki sposób może dojść do inwazji pasożytami?
Zarażenie pasożytami przewodu pokarmowego związane jest najczęściej z niedostateczną higieną (zwłaszcza zbyt rzadkim myciem rąk), niedokładnym myciem owoców i warzyw, spożywaniem niedogotowanego lub surowego mięsa lub ryb, piciem nieprzegotowanej wody czy kontaktem ze zwierzątkiem domowym, które dawno nie było odrobaczane. Pasożyty mogą dostać się do naszego organizmu również poprzez ukąszenie owadów (np. zarodziec malarii) oraz drogą inhalacyjną (np. owsik ludzki). Ponadto podróże zagraniczne i stres stają się dodatkowym czynnikiem sprzyjającym zarażeniu przez pasożyty.
Kto jest najbardziej narażony na inwazję pasożytami?
Choroby pasożytnicze najczęściej dotykają dzieci, rzadziej dorosłych. Nasze pociechy nie zdają sobie sprawy z zagrożenia jakie niesie ze sobą pogłaskanie nowo spotkanego psa lub kota, zabawa w piasku, kąpiel w basenie czy jeziorze. Dzieci mimo znajomości zasad higieny, nie zawsze ich przestrzegają. W czasie zabawy chętnie sięgają po owoce prosto z drzewa, czy warzywa prosto z grządki. Często zdarza się, że zapominają o umyciu rączek przed spożywaniem posiłku, po zabawie ze swoim pupilem, po przyjściu z podwórka czy po skorzystaniu z toalety. Warto również zaznaczyć, że zarażeniu np. owsikiem ludzkim czy lamblią sprzyja przebywanie w przedszkolu, żłobkach, szkołach czy domach dziecka.
Osoby dorosłe najczęściej zarażają się pasożytami podczas podróży w egzotyczne miejsca oraz poprzez spożywanie modnych w ostatnim czasie potraw z surowego lub półsurowego mięsa i ryb.
Jakie są objawy inwazji pasożytami jelitowymi?
Pasożyty mogą żyć w organizmie ludzkim przez długi czas i nie dawać żadnych objawów. Symptomy są niecharakterystyczne i nie wskazują bezpośrednio na winowajcę dolegliwości:
- napadowe bóle brzucha
- nudności
- napięcie powłok brzusznych
- uczucie ogólnego osłabienia
- gorączka lub stany podgorączkowe
- zaparcia bądź biegunki
- pogorszenie apetytu
- zaburzenia koncentracji
- drażliwość
- zaburzenia snu
- zgrzytanie zębami
- bladość i sińce pod oczami
- wysypki skórne
- suchy kaszel (w przypadku glistnicy)
- świąd i zaczerwienie okolic odbytu, nasilający się w godzinach wieczornych (w przypadku owsicy)
- sporadycznie pacjenci zauważają w stolcu człony tasiemców, które mogą się poruszać lub wyczuwają ruchy tych członów w okolicy odbytu
- tylko u niewielkiej części pacjentów można zaobserwować eozynofilię we krwi obwodowej
Diagnostyka laboratoryjna inwazji pasożytami jelitowymi
W morfologii 5DIFF oprócz całkowitej liczby krwinek białych (WBC) podaje się tzw. rozmaz krwi, czyli rozdział białych krwinek na populacje. U niewielkiej części pacjentów można zaobserwować zwiększoną liczbę granulocytów kwasochłonnych (eozynofili) w przebiegu niektórych chorób pasożytniczych. Jednak należy pamiętać, że eozynofile są intensywnie wytwarzane również w okresie zakaźnych chorób bakteryjnych i wirusowych oraz w chorobach alergicznych.
Podstawowym badaniem w kierunku diagnostyki chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego nadal pozostaje badanie mikroskopowe kału. Umożliwia ono wykrycie w materiale biologicznym różnych form rozwojowych pasożytów (jaja, cysty, dorosłe osobniki, człony tasiemca) oraz pozwala określić poziom intensywności zarażenia. Czasami zdarza się, że stosując jedynie metody mikroskopii świetlnej nie da się odróżnić gatunków pasożytów. W takich przypadkach niezbędne jest zastosowanie metod biologii molekularnej, które pozwalają na genotypowanie oraz różnicowanie gatunków pasożytów.
Ponadto do laboratorium może zgłosić się pacjent z okazami robaków, jakie znalazł w kale. W takich przypadkach diagnozę można postawić na podstawie wielkości i cech charakterystycznych dla gatunku.
Najlepszy do badań parazytologicznych jest kał wydalony normalnie jeszcze przed rozpoczęciem przyjmowania leków. W celu zwiększenia skuteczności badania mikroskopowego zaleca się trzykrotne pobranie i badanie kału. Kał powinien być pobrany w okresie 10 dni w odstępach 2-3 dniowych, co podnosi prawdopodobieństwo wykrycia pasożytów, zwłaszcza cyst pierwotniaków, które wydalane są nieregularnie. U osób powracających z tropików zaleca się dodatkowo jednokrotne pobranie próbki po prowokacji środkami przeczyszczającymi.
Oferowany przez nasze laboratorium test jest immunochromatograficznym testem służącym do wykrywania antygenu kałowego Giardia lamblia. Jest on przydatny w diagnostyce giardiozy oraz w ocenie skuteczności leczenia. Charakteryzuje się on wysoką czułością i swoistością. Chromatograficzna identyfikacja antygenów lamblii w kale jest metodą czulszą i szybszą niż badanie mikroskopowe kału (cysty wydalane są wraz z kałem okresowo, dlatego mikroskopowe badanie kału musi być czasami wykonywane w próbkach pobranych przez 8-10 kolejnych dni).
Owsiki (Enterobius vermicularis) są pasożytami składającymi jaja w nocy w fałdach skóry okolic odbytu, dlatego bardzo rzadko wykrywa się je podczas rutynowych badań kału. Do wykrywania jaj owsika opracowano metody, które polegają na wykonaniu wymazów okołoodbytniczych. Wymazy te powinny być zrobione wcześnie rano przed umyciem się i oddaniem kału przez pacjenta. Pobraną z laboratorium specjalną wymazówką należy wykonać wymaz okolic odbytu, sięgając delikatnie do końcowego jego odcinka. Następnie należy zamknąć wymazówkę w probówce i dostarczyć w ciągu 1-2 godzin do laboratorium.
Materiał należy pobrać przed rozpoczęciem leczenia i ponownie 2-3 tygodnie po jego zakończeniu dla celów kontrolnych.
- Parazytologiczna diagnostyka immunologiczna
Istnieje możliwość wykrycia w surowicy krwi swoistych przeciwciał IgG produkowanych przez nasz organizm po kontakcie z pasożytem. Metody immunologiczne są pomocne w rozpoznaniu inwazji o małej intensywności lub trudnych do wykrycia w badaniu mikroskopowym. Ponadto badania te znalazły zastosowanie w przypadkach, gdy pobranie materiału do badań bezpośrednich jest zabiegiem inwazyjnym oraz jako uzupełnienie diagnostyki przy ujemnym wyniku badań mikroskopowych.
W naszym laboratorium oferujemy badania w kierunku następujących parazytoz:
- Toksoplazmoza (Toxoplasma gondii) (Toksoplazmoza (Toxoplasma gondii) IgG, Toksoplazmoza (Toxoplasma gondii) IgM, Toksoplazmoza (Toxoplasma gondii) Awidność) – są to badanie podstawowe
- Glista ludzka (Ascaris lumbricoides) (p/ciała IgG) – jest to badanie uzupełniające badanie mikroskopowe kału
- Bąblowica (tasiemce z rodzaju Echinococcus ) (p/ciała w IgG) – jest to badanie uzupełniające badania obrazowe
- Toksokaroza (Toxocara canis) (p/ciała w IgG) – jest to badanie podstawowe
- Wągrzyca (Taenia solium) (p/ciała IgG) – jest to badanie uzupełniające badania obrazowe
- Tęgoryjec dwunastnicy (Ancylostoma duodenale) (p/ciała IgG) – jest to badanie podstawowe
- Węgorek (Strongyloides) (p/ciała IgG) – jest to badanie podstawowe
Warto zaznaczyć, że dodatni wynik badań immunologicznych może utrzymywać się latami, mimo braku aktywnego procesu chorobowego. Ponadto, jeśli badanie zostanie wykonane zbyt wcześnie (gdy odpowiedź immunologiczna organizmu na zarażenie nie zdąży się jeszcze wykształcić), istnieje ryzyko uzyskania wyniku fałszywie ujemnego.
Choroby pasożytnicze wciąż nie są rzadkością, pomimo poprawy warunków sanitarnych i rozwojowi cywilizacyjnemu. Do inwazji pasożytniczej może dojść wszędzie – w domu, pracy, szkole, na urlopie, w środku dużego miasta czy na łące. Dlatego należy bezwzględnie przestrzegać zasad higieny – często myć ręce wodą z mydłem przed każdym posiłkiem, po każdej zabawie na świeżym powietrzu, po wyjściu z toalety oraz po zabawie z psem lub kotem. Bardzo ważne jest dokładne mycie warzyw i owoców przed spożyciem. Ponadto należy unikać spożywania surowego lub półsurowego mięsa i ryb niewiadomego pochodzenia. Przestrzeganie tych prostych zasad znacznie zmniejszy ryzyko wizyty „nieproszonych gości” w naszym organizmie. W przypadku podejrzenia inwazji pasożytniczej należy jak najszybciej skonsultować się ze swoim lekarzem oraz wykonać badania laboratoryjne, które pozwolą potwierdzić lub wykluczyć chorobę pasożytniczą.
W laboratorium MEDICA oferujemy szeroki wachlarz badań w kierunku parazytoz. Nasz personel posiada bogate doświadczenie w diagnostyce chorób pasożytniczych i nieustannie podnosi swoje kwalifikacje poprzez udział w licznych kursach i szkoleniach.
