Wirus Varicella Zoster (VZV)
Ospa wietrzna i półpasiec są chorobami wywoływanymi przez wirusa Varicella Zoster (VZV). Wirus ospy wietrznej i półpaśca jest wirusem DNA z rodziny Herpes. Jedynym rezerwuarem wirusa są ludzie. Ospa wietrzna jest uogólnioną chorobą spowodowaną przez pierwotne zakażenie, natomiast półpasiec to zakażenie wtórne spowodowane uaktywnieniem wirusa pozostającego w stanie latencji.
Jak może dojść do zakażenia?
Najczęściej na ospę wietrzną chorują dzieci oraz nastolatki, ale podatny na zakażenie jest każdy, kto nie chorował na ospę wietrzną oraz nie był szczepiony. Zachorowania obserwuje się głównie zimą i wczesną wiosną. Z kolei w zachorowaniu na półpasiec nie obserwuje się sezonowości, a 75% przypadków dotyczy osób powyżej 45. roku życia.
Źródłem zakażenia jest chory na ospę wietrzną, rzadziej na półpasiec.Transmisja zakażenia może następować drogą kropelkową oraz poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub skażonymi przedmiotami oraz przez łożysko. Zakaźność chorego jest bardzo duża i pojawia się na około 1-2 dni przed wystąpieniem zmian skórnych i utrzymuje się do czasu przyschnięcia (pokrycia strupem) ostatnich pęcherzyków.
Okres inkubacji wirusa (czas od kontaktu z wirusem do wystąpienia pierwszych charakterystycznych objawów chorobowych) zwykle wynosi 10–21 dni (zazwyczaj 14–16). Po okresie wiremii wirus ulega utajeniu w komórkach układu nerwowego. W sprzyjających warunkach (np. obniżenie odporności, stres, przemęczenie, leki immunosupresyjne) może dojść do reaktywacji latentnej formy wirusa w postaci półaśca. Jego zakaźność jest znaczenie mniejsza i transmisja wirusa ogranicza się jedynie do kontaktu z wykwitami.
Jak przebiega choroba i jakie są objawy?
Ospa wietrzna
U dzieci ospa wietrzna zwykle ma przebieg łagodny lub umiarkowany, natomiast u dorosłych jej przebieg często bywa cięższy. Na 1-2 dni przed wystąpieniem wysypki mogą wystąpić objawy grypopodobne, tj. gorączka lub stan podgorączkowy, złe samopoczucie, ból głowy i mięśni, zapalenie gardła, nieżyt nosa, brak łaknienia. Następnie pojawiają się zmiany skórne. W początkowej fazie choroby wysypka ma postać rumieniowych plamek, szybko zmieniających się w grudki i pęcherzyki wypełnione mętnym płynem oraz krostki, które zasychają w strupki. Wysypka pojawiają się rzutami w ciągu pierwszych 3–4 dni choroby i ma charakter polimorficzny. Zmiany skórne zlokalizowane są na początku na skórze głowy oraz tułowia. Później wysypka lokalizuje się na ramionach oraz na kończynach dolnych. Czasami zdarza się, że zmiany występują również na śluzówkach, w jamie ustnej oraz spojówkach i rogówce. W niepowikłanej ospie wietrznej zmiany skórne nie pozostawiają trwałych blizn i przebarwień.
Półpasiec
Półpasiec zwykle przebiega łagodniej u dzieci niż u dorosłych. Choroba zwykle zaczyna się okresem miejscowych objawów zwiastunowych po jednej stronie ciała w obrębie danego dermatomu. Do objawów tych zaliczyć można: drętwienie, świąd, mrowienie i ból o charakterze piekącym, kłującym, pulsującym, często wyzwalanym przez dotyk. Po 3-4 dniach pojawiają się zmiany skórne w postaci wysypki, która zmienia swój charakter wraz z przebiegiem choroby. Na początku wysypka ma postać rumieniowych plamek, zmieniających się w grudki i pęcherzyki, krostki aż do strupków. Pęcherzyki mogą być bolesne lub swędzące, zwłaszcza u dorosłych. Wysypce może towarzyszyć gorączka, ból głowy, nadwrażliwość na światło oraz nudności. Zmiany skórne utrzymują się dłużej niż w ospie wietrznej i ustępują zazwyczaj w ciągu 2–4 tygodni. Mogą pozostać po nich zmiany skórne w postaci przebarwień, odbarwień i blizn. Ponadto na długo po ustąpieniu innych objawów może utrzymywać się świąd oraz nerwoból zwany neuralgią popółpaścową (post-herpetic neuralgia, PHN).
Kobiety ciężarne
Ospa w ciąży wiąże się z cięższym przebiegiem niż u innych kobiet oraz z groźnymi powikłaniami zarówno dla kobiety, jak i dla nienarodzonego dziecka. Rokowania zależą od trymestru, czasu rozpoczęcia i kompleksowości terapii.
Kobiety ciężarne eksponowane lub podejrzane o ekspozycję na wirusa ospy wietrznej i półpaśca powinny mieć przeprowadzoną natychmiastową diagnostykę serologiczną która polega na oznaczeniu poziomu przeciwciał IgG specyficznych dla wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Na podstawie poziomu tych przeciwciał można ustalić stan odporności pacjentki oraz podjąć decyzję o zastosowaniu immunoglobuliny przeciwko wirusowi ospy wietrznej i półpaśca (varicella zoster immune globulin – VZIG), która ma za zadanie złagodzenie objawów choroby i zapobieżenie powikłaniom u matki. Lek należy podać możliwie jak najwcześniej, tzn. do 96 godzin od ekspozycji.
Profilaktyka
W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek przeciwko ospie wietrznej, tj. monowalentna oraz poliwalentna, skojarzona z odrą, świnką i różyczką. W Polsce od 2002 roku w Programie Szczepień Ochronnych (PSO) zaleca się szczepienia przeciwko ospie wietrznej, natomiast jest ono obowiązkowe i refundowane w wybranych grupach ryzyka. Szczepionkę monowalentną można stosować również w ramach profilaktyki poekspozycyjnej, u osób zdrowych i nieszczepionych wcześniej na ospę wietrzną, w ciągu 72 godzin po kontakcie z chorym. Ponadto zgodnie z aktualnymi zapisami w polskim Programie Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie przeciw ospie wietrzej jest zalecane u kobiet seronegatywnych planujących ciążę.
Przeciwciała przeciwko wirusowi ospy wietrznej i półpaśca (VZV) w klasie IgG
Przeciwciała przeciwko wirusowi ospy wietrznej i półpaśca (VZV) powstają bardzo szybko po wystąpieniu ospy wietrznej i utrzymują się przez czas nieokreślony. Szczytowe stężenie przeciwciał występuje po 4-8 tygodniach.
Badanie poziomu przeciwciał IgG specyficznych dla wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV) wskazane jest w przypadku gdy:
- chcemy skontrolować stan swojej odporności po szczepieniu ochronnym lub przechorowaniu – jest to szczególnie ważne dla kobiet ciężarnych i planujących ciążę
- chcemy sprawdzić profil serologiczny pacjentów którzy mieli kontakt osobą zakażoną wirusem ospy wietrznej – zwłaszcza w przypadku gdy pacjent nie był poddawany szczepieniom ochronnym i nie pamięta przechorowania ospy
- chcemy potwierdzić, że występujące u pacjenta objawy kliniczne spowodowane są zakażeniem wirusem ospy wietrznej – w przypadku zakażenia obserwuje się wzrost poziomu tych przeciwciał w czasie
Przygotowanie do badania: Pacjent nie musi być na czczo. Na badanie można zgłosić się w godzinach pracy laboratorium
Czas oczekiwania na wynik: 4 godziny
