Trzustka – bezcenna fabryka hormonów…
Trzustka to zapracowany organ, podatny na uszkodzenia wywołane przez szkodliwy tryb życia – nadużywanie alkoholu i leków, palenie tytoniu oraz wysokotłuszczową dietę. Choć waży tylko od 70 do 100 gramów, narząd ten odgrywa kluczową rolę w procesach trawiennych białek, tłuszczów i węglowodanów, pełni funkcję w neutralizacji kwaśnej treści żołądkowej oraz wspomaga utrzymanie prawidłowej gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu.
Ponadto wytwarza hormony, które odgrywają ważną rolę w procesie przemiany materii oraz w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Jest to organ niezwykle wrażliwy i istotny dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu, a choroby, które go dotykają mogą prowadzić do bardzo groźnych powikłań zagrażających nie tylko naszemu zdrowiu, ale także życiu.
Trzustka przez długi czas choruje dyskretnie i „po cichu”, bardzo długo nie dając żadnych objawów. Potrafi spełniać swoje funkcje nawet wtedy, gdy jest chora, w związku z tym jej uszkodzenia są zbyt późno wykrywane. Oprócz badań obrazowych i objawów klinicznych bardzo ważną rolę w rozpoznaniu i monitorowaniu chorób trzustki pełnią diagnostyczne badania laboratoryjne.
Laboratorium MEDICA posiada w swojej ofercie szeroki wachlarz badań podstawowych i specjalistycznych umożliwiających zarówno wczesne wykrycie schorzeń trzustki, jak i monitorowanie skuteczności terapii.
Stany zapalne trzustki…
Do najczęstszych schorzeń trzustki zalicza się zapalenia tego narządu, które mogą przybrać postać ostrą lub przewlekłą. Każda z tych postaci choroby przebiega nieco inaczej oraz manifestuje się różnymi objawami. Przyczyną schorzenia może być nadużywanie alkoholu, spożywanie obfitych i zbyt tłustych posiłków, palenie tytoniu, kamienie żółciowe, niedrożność przewodu żółciowego, przebyte infekcje (np. wirus świnki, cytomegalowirus), urazy lub operacje w obrębie jamy brzusznej, a także uwarunkowania genetyczne.
Ostre zapalenie trzustki |
Przewlekłe zapalenie trzustki |
Ostry stan zapalny gruczołu związany |
Przewlekły proces zapalny, powodujący postępujące, nieodwracalne zmiany |
Najczęściej objawia się: bólem brzucha, który pojawia się nagle i jest bardzo silny, nudnościami, wymiotami, gorączką, bolesnością w nadbrzuszu, osłabieniem lub brakiem perystaltyki, wzmożonym napięciem powłok brzucha. |
Najczęściej objawia się: nawracającymi bólami brzucha, nietolerancją pożywienia (wzdęcia, uczucie pełności w nadbrzuszu, przewlekła biegunka), zaburzeniami trawienia i wchłaniania tłuszczów oraz węglowodanów. |
Podstawowe badania laboratoryjne w schorzeniach trzustki
Amylaza w surowicy krwi
Amylaza (dawniej diastaza) jest enzymem hydrolitycznym wydzielanym głównie przez trzustkę i ślinianki. Bierze udział w trawieniu wielocukrów (przede wszystkim skrobi, glikogenu, amylopektyn) do cukrów prostych. Na całkowitą aktywność enzymatyczną składają się: amylaza śliniankowa (S) oraz amylaza trzustkowa (P). W ostrym zapaleniu trzustki wzrost aktywności amylazy może być nawet 4-6-krotny w porównaniu do wartości referencyjnych. Wzrost ten następuje w ciągu 12-72 od początku objawów i wraca do normy w ciągu 3–5 dni. Wzrost aktywności amylazy w surowicy, towarzyszący objawom klinicznym zapalenia trzustki, umożliwia rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki z czułością bliską 90%. Zwykle podwyższonej aktywności amylazy w surowicy zwykle towarzyszy podwyższona aktywność lipazy. Przy podejrzeniu ostrego zapalenia trzustki rekomenduje się równoczesne oznaczenie obu tych enzymów. W pacjentów z ostrym zapaleniem trzustki wywołanym hipertriglicerydemią można nie zaobserwować wzrostu aktywności amylazy.
W przewlekłym zapaleniu trzustki wzrost aktywności amylazy jest umiarkowany i często ulega obniżeniu wraz z uszkodzeniem komórek trzustki produkujących ten enzym.
Lipaza w surowicy krwi
Lipaza trzustkowa jest enzymem hydrolitycznym produkowanym w trzustce, skąd pod wpływem bodźców jest wydzielana do dwunastnicy. Pod wpływem soli kwasów żółciowych, fosfolipidów i kolipazy bierze udział w trawieniu tłuszczów pokarmowych w jelicie cienkim – rozkłada trójglicerydy na glicerydy i wolne kwasy tłuszczowe. Odgrywa również ważną rolę w utrzymaniu przepuszczalności błony komórkowej, umożliwiając komórkom wchłanianie składników pokarmowych oraz usuwanie zbędnych produktów przemiany materii.
Lipaza trzustkowa jest markerem ostrego zapalenia trzustki. W porównaniu do amylazy charakteryzuje się lepszą specyficznością i czułością w stosunku do trzustki. W ostrym zapaleniu trzustki aktywność lipazy jest bardzo wysoka i zwykle przekracza wartości referencyjne 5-10-krotnie. Gwałtowny wzrost aktywności tego enzymu w surowicy krwi pojawia się w ciągu 24-48 godzin od wystąpienia ostrych objawów i spada po około 5-7 dniach. W porównaniu do amylazy, aktywność lipazy w surowicy wzrasta wolniej i dłużej się utrzymuje.
W przewlekłym zapaleniu trzustki wzrost aktywności lipazy jest umiarkowany i często ulega obniżeniu wraz z uszkodzeniem komórek trzustki produkujących ten enzym.
Amylaza w moczu
Aktywność amylazy w moczu ulega podwyższeniu równolegle do zwiększonej aktywności tego enzymu w surowicy krwi. Wzrost aktywności amylazy w surowicy i w moczu, towarzyszący objawom klinicznym zapalenia trzustki, umożliwia rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki z czułością bliską 90%. Zwykle podwyższonej aktywności amylazy w surowicy i w moczu zwykle towarzyszy podwyższona aktywność lipazy. Przy podejrzeniu ostrego zapalenia trzustki rekomenduje się równoczesne oznaczenie obu tych enzymów. Równoległego wzrostu aktywności amylazy w moczu i w surowicy krwi nie obserwuje się w przypadku niewydolności nerek i w przypadku makroamylazemii.
Badania laboratoryjne uzupełniające diagnostykę schorzeń trzustki
- W diagnostyce stanów zapalnych trzustki rekomenduje się wykonanie badań umożliwiających rozpoznanie stanu zapalnego takich jak: morfologia krwi z obrazem 6 DIFF WBC, OB po 1h, stężenie CRP. U pacjentów z ostrym zapaleniem trzustki (OZT) stężenie CRP odgrywa istotne znaczenie jako czynnik prognostyczny przebiegu choroby – wysokie wartości stężeń tego białka w surowicy krwi wskazują z wysoką czułością i swoistością na martwiczą postać OZT.
- W przypadku podejrzenia przewlekłego zapalenia trzustki dodatkowo zaleca się oznaczenie wapnia całkowitego oraz fosforanów w surowicy krwi.
- Dla oceny stanu ogólnego pacjenta oraz próby ustalenia podłoża stanów zapalnych trzustki zaleca się wykonanie następujących badań: aktywność aminotransferaz (AST, ALT), fosfatazy alkalicznej (ALP) i dehydrogenazy mleczanowej (LDH), koagulogram (INR, APTT) oraz jonogram (Sód, Potas, Chlorki).
Najnowsze doniesienia naukowe wskazują, że wysoka wartość trójglicerydów jest nie tylko jednym z objawów zapalenia trzustki, lecz może być czynnikiem predysponującym do rozwoju tego schorzenia. W związku z tym rekomenduje się okresową kontrolę stężenia trójglicerydów w surowicy krwi.
Autoimmunologiczne zapalenie trzustki
Autoimmunologiczne zapalenie trzustki (autoimmune pancreatitis – AIP) jest tajemniczym i stosunkowo rzadkim schorzeniem o podłożu autoimmunologicznym z obecnością charakterystycznych zmian biochemicznych, histologicznych i morfologicznych. Obecnie uważa się, że jest ono częścią ogólnoustrojowej choroby autoimmunologicznej. Objawy choroby są przeważnie łagodne i zazwyczaj są to bóle brzucha. Ataki ostrego zapalenia trzustki są rzadkie. Ponadto może wystąpić utrata masy ciała i cukrzyca, a także objawy innych schorzeń autoimmunologicznych, tzn. zespołu Sjögrena, reumatoidalnego zapalenia stawów, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, autoimmunologicznego zapalenia tarczycy czy cewkowo-śródmiąższowego zapalenia nerek.
Immunoglobulina G4 (IgG4)
Za marker specyficzny dla autoimmunologicznego zapalenia trzustki, zwłaszcza w krajach zachodnich, uważa się podwyższony poziom immunoglobuliny G4 (IgG4) w surowicy krwi pacjenta. Ponadto obecne są typowe zmiany histologiczne oraz charakterystyczny wygląd trzustki w badaniach obrazowych. Rozpoznanie zapalenia trzustki może potwierdzić korzystna odpowiedź na leczenie kortykosteroidami występująca w ciągu 2-4 tygodni leczenia.
Choroby nowotworowe trzustki
Choroby nowotworowe trzustki to jedne z najpoważniejszych i najgorzej rokujących nowotworów. Często rozwijają się niezauważone przez dłuższy czas i są rozpoznawane zbyt późno, najczęściej w zaawansowanym stadium oraz w momencie przerzutów do innych narządów. Diagnostyka chorób nowotworowych trzustki składa się z zebrania szczegółowego wywiadu lekarskiego od pacjenta, badania lekarskiego, wykonania badań laboratoryjnych krwi, badań obrazowych, a także biopsji i badania histopatologicznego.
Antygen rakowo-płodowy (CEA), marker CA 50 oraz marker CA 19-9
Wśród specyficznych dla nowotworów markerów oznacza się stężenie antygenu rakowo-płodowego (CEA), markera CA 50 oraz markera CA 19-9. Nie są to jednak typowe biomarkery dla raka trzustki. Podwyższone wartości tych markerów są obserwowane w innych nowotworach oraz w chorobach zapalnych wątroby, dróg żółciowych i trzustki, niezłośliwych chorobach żołądkowo-jelitowych, marskości wątroby oraz w niewydolności nerek. Ponadto ich stężenie może pozostać prawidłowe pomimo obecności nowotworu, zwłaszcza w przypadkach małych guzów. Przy podejrzeniu guza neuroendokrynnego oznacza się dodatkowo poziom chromograniny A oraz hormonów, które mogą być produkowane przez guz (np. insuliny, C-peptydu, gastryny, glukagonu, somatostatyny, hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), wazoaktywnego peptydu jelitowego)
Schorzenia trzustki – niezwykłe wyzwanie dla wielu naukowców i lekarzy praktyków…
Mimo ogromnemu postępowi jaki dokonał się w diagnostyce i leczeniu chorób trzustki, schorzenia te nadal stwarzają niezwykłe wyzwanie dla wielu naukowców i lekarzy praktyków. Ich częste występowanie w populacji związane jest ze stylem życia oraz sposobem odżywiania. Objawy chorób trzustki są mało charakterystyczne i mogą występować w wielu innych schorzeniach, dlatego też bardzo często pozostają one długo nierozpoznane. Warto pamiętać, że o kondycji trzustki możemy się wiele dowiedzieć badając poziom amylazy, lipazy, trójglicerydów, glukozy oraz leukocytów we krwi. Badania te umożliwiają wczesne wykrycie wszelkich nieprawidłowości, rozszerzenie diagnostyki o badania obrazowe oraz wdrożenie leczenia. Laboratorium MEDICA dysponuje nowoczesnym sprzętem oraz testami wysokiej jakości służącymi do oceny stanu i funkcji trzustki oraz diagnostyki jej schorzeń. Pełna oferta dostępna jest w siedzibie laboratorium oraz na stronie internetowej: www.medica.radom.pl