U ludzi witamina D produkowana jest głównie w skórze przy udziale promieniowania ultrafioletowego B (UVB) i z tego właśnie powodu określana jest witaminą słońca. Jednak skórna produkcja witaminy D jest niewystarczająca, ponieważ jej synteza determinowana jest przez wiele czynników, m.in. położenie geograficzne, pory roku, czas ekspozycji na słońce, karnacja skóry, grubość tkanki tłuszczowej oraz płeć.
W mniejszych ilościach witamina D może być pobierana z pokarmu, dlatego na jej poziom w organizmie wpływają również zwyczaje żywieniowe oraz wzbogacanie żywności w witaminę D.
Jakie są objawy niedoboru witaminy D?
Pierwszym objawem niedoboru witaminy D są:
- przewlekłe zmęczenie i problemy ze snem,
- obniżenie nastroju, a nawet stany depresyjne,
- ból i częste złamania kości,
- osłabienie i skurcze mięśni,
- wypadanie włosów,
- zwiększona podatność na infekcje.
Należy pamiętać, że objawy niedoboru witaminy D zwykle są na tyle nieswoiste lub słabo wyrażone, że bardzo łatwo je całkowicie przeoczyć.
NIEDOBÓR WITAMINY D – PROBLEM EPIDEMICZNY WIELU KRAJÓW ŚWIATA
Niedobór witaminy D jest bardzo rozpowszechniony – według badań epidemiologicznych może obejmować 50–70% populacji europejskiej, a w Polsce nawet około 90%. Hipowitaminoza D stanowi problem zdrowia publicznego na całym świecie. Do grup ryzyka należą małe dzieci, młodzież, kobiety w ciąży, osoby starsze. Związane jest to ze stylem życia (np. zmniejszoną aktywnością na świeżym powietrzu) i czynnikami środowiskowymi (np. zanieczyszczeniem powietrza), które ograniczają ekspozycję na światło słoneczne potrzebne do produkcji witaminy D w skórze. Właściwa suplementacja oraz rozsądne zażywanie kąpieli słonecznych zapobiegają występowaniu niedoborów tej witaminy w większości populacji. Źródłami witaminy D są: śledź, makrela, tuńczyk, sardynka, łosoś, węgorz, tran, pełnotłuste produkty mleczne, sery żółte, masło roślinne, wątroba i żółtka jaj. W przypadku gdy synteza skórna oraz dieta nie są wystarczające, aby pokryć zapotrzebowanie organizmu na witaminę D, niezbędne jest wprowadzenie suplementacji.
Ostatnie postępy w badaniach naukowych wywołały ogromne zainteresowanie witaminą D, bowiem receptory witaminy D (VDR) zostały zlokalizowane w wielu komórkach organizmu m.in. tkance kostnej, komórkach β trzustki, tkance tłuszczowej, sercu, skórze, jelicie i prawie wszystkich komórkach układu immunologicznego.
Rola witaminy D w organizmie…
W badaniach ostatniej dekady ujawniono wielokierunkowe działanie witaminy D w organizmie. Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie prawie wszystkich układów w organizmie człowieka. Reguluje ona gospodarkę wapniowo-fosforanową oraz cykl odnowy biologicznej naskórka. Wykazuje działanie antyaterogenne, neuroprotekcyjne oraz antykancerogenne. Korzystnie wpływa na przebieg chorób alergicznych. Odgrywa ważną rolę w procesie implantacji zarodka i tworzenia łożyska, ale również wpływa na prawidłowy przebieg i utrzymanie ciąży oraz zdrowie potomstwa.
Badania ostatnich lat zwracają szczególną uwagę na wpływ witaminy D na zjawiska związane z proliferacją i różnicowaniem komórek układu odpornościowego. Odgrywa ona kluczową rolę w aktywacji naszej odpowiedzi immunologicznej.
NIEDOBÓR WITAMINY D – jakie może nieść konsekwencje zdrowotne?
- Niedobór witaminy D jest silnie związany z większym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych oraz metabolicznych, takich jak: nadciśnienie, insulinooporność, cukrzyca typu 1 i 2, zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu.
- Niskie poziomy witaminy D są związane z obecnością i zaostrzeniem niektórych chorób autoimmunologicznych: reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), stwardnienia rozsianego (SM), tocznia rumieniowatego układowego (SLE).
- Badania wykazały również ujemną korelację między stężeniem witaminy D w surowicy a występowaniem nowotworów jelita grubego, gruczołu krokowego i raka piersi.
- W obrębie układu kostnego niedobory witaminy D powodują zaburzenia mineralizacji kośćca, które może się objawiać zaburzeniami wzrostu, deformacją szkieletu oraz zwiększeniem ryzyka złamań kości.
- Niedobory witaminy D mogą być związane z większym ryzykiem rozwoju chorób neurologicznych i psychicznych, takich jak: depresja, schizofrenia, zaburzenia poznawcze, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona.
MONITOROWANIE SUPLEMENTACJI WITAMINY D
Rekomenduje się oznaczenie poziomu witaminy D przed rozpoczęciem suplementacji tą witaminą w celu określenia z jak głębokim niedoborem mamy do czynienia – od tego bowiem zależy dawka suplementu, która będzie potrzebna do osiągnięcia i utrzymania odpowiedniego poziomu witaminy D, bez wystąpienia efektu działania toksycznego i skutków ubocznych. Następnie poziom witaminy D w surowicy powinien być monitorowany co 3 miesiące, aby sprawdzić czy terapia odnosi skutek oraz umożliwić dalsze indywidualne dostosowanie dawki w zależności od potrzeb pacjenta. Po uzyskaniu optymalnego stężenia witaminy w surowicy, rekomenduje się oznaczanie jej poziomu co 6 miesięcy. Hiperwitaminoza D powstaje głównie z powodu nadmiernego stosowania preparatów farmaceutycznych zawierających witaminę D i jest bardzo szkodliwa dla zdrowia. Objawia się ona wzrostem mobilizacji wapnia i fosforu z kości, ich zwiększoną utratą w moczu, utratą łaknienia, zaburzeniami rytmu serca oraz wapnieniem tkanek miękkich.
Metabolit 25(OH) witaminy D, doskonale odzwierciedla poziom witaminy D w organizmie, pochodzącej zarówno z diety, jak i zsyntetyzowanej w skórze. Do badania potrzebna jest niewielka ilość krwi. Wykonanie oznaczenia nie wymaga specjalnego przygotowania – nie ma potrzeby bycia na czczo, a krew można pobrać o dowolnej porze dnia.
