PROLAKTYNA
Jest hormonem peptydowym syntetyzowanym i gromadzonym głównie przez przedni płat przysadki mózgowej. Hormon ten wydzielany jest w postaci pików w charakterystycznym rytmie dobowym – najwyższe stężenia osiąga w nocy podczas snu, mniejsze nad ranem, a najmniejsze po południu. Prolaktyna pełni szereg niezwykle istotnych funkcji w organizmie człowieka, m.in. odgrywa ważną rolę w regulacji czynności jąder i jajników, wpływa na metabolizm oraz na funkcjonowanie układu odpornościowego, pobudza rozwój gruczołu piersiowego, opowiada za indukcję i podtrzymywanie laktogenezy zarówno w czasie ciąży,
jak i laktacji.
Hiperprolaktynemia
HIPERPROLAKTYNEMIA – jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń endokrynologicznym spotykanych w praktyce lekarskiej. Polega ona na stałym lub występującym okresowo wzmożonym wydzielaniem prolaktyny. Może być wywołana działaniem czynników fizjologicznych lub towarzyszyć różnym stanom chorobowym.
CZYNNIKI FIZJOLOGICZNE
Czynniki takie jak ciąża, kamienie piersią, stres, sen, spożycie obfitego posiłku (zwłaszcza bogatego w tłuszcze i białka), drażnienie brodawek sutkowych, stosunek płciowy oraz wysiłek fizyczny podnoszą chwilowo poziom hormonu we krwi. Z tego powodu prolaktyna, obok hormonów wydzielanych przez nadnercza (adrenalina, noradrenalina oraz kortyzol), jest zaliczana do hormonów stresu. Długotrwałe palenie tytoniu o dużej zawartości nikotyny powoduje niewielkie zwiększenie stężenia prolaktyny.
CZYNNIKI PATOLOGICZNE
Do najczęstszych czynników patologicznych hiperprolaktynemii można zaliczyć: gruczolaki przysadki, niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niewydolności nerek i wątroby, urazy klatki piersiowej.
CZYNNIKI FARMAKOLOGICZNE
Warto pamiętać, że hiperprolaktynemię może wywoływać wiele leków stosowanych w codziennej praktyce lekarskiej, np. leki przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne i poprawiające perystaltykę jelit, leki przeciwhistaminowe, hormonalne, doustne tabletki antykoncepcyjne, opiaty oraz leki obniżające ciśnienie krwi.
Objawy hiperprolaktynemi
Objawy nadmiaru prolaktyny przypominają konsekwencje niedoboru hormonów płciowych i wynikają z jej nadmiernego stężenia oraz bezpośredniego wpływu na oś podwzgórze-przysadka. Stopień nasilenia objawów uzależniony jest od stężenia prolaktyny w surowicy. Są to m.in.:
U MĘŻCZYZN
- zaburzenia erekcji
- pogorszenie jakości nasienia (obniżona liczba plemników oraz spadek ruchliwości plemników)
- obniżone libido
- depresja, drażliwość
- zaburzenia mineralizacji kości
- zwiększenie masy ciała
- powiększenie gruczołów piersiowych
- mlekotok
U KOBIET
- zaburzenia cyklu menstruacyjnego
- cykle bezowulacyjne prowadzące do niepłodności
- obniżone libido
- trądzik
- wzrost stężenia androgenów pochodzenia nadnerczowego, odpowiedzialnych za nadmierne i nieprawidłowe owłosienie
- depresja, drażliwość
- zaburzenia mineralizacji kości
- zwiększenie masy ciała
- mlekotok
- bóle głowy
U DZIECI
- zaburzenia wzrostu
- opóźnione dojrzewanie płciowe
- mlekotok
- u dziewcząt brak miesiączki
Badania laboratoryjne – jak wygląda diagnostyka hiperprolaktynemii?
PROLAKTYNA NA CZCZO
Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego rozpoznanie hiperprolaktynemi ustala się na podstawie co najmniej dwukrotnego oznaczenia stężenia hormonu w surowicy pacjenta. Ze względu na rytm dobowy wydzielania prolaktyny, krew do badania powinno pobierać się w godzinach porannych, na czczo. Na 48 godzin przed planowanym badaniem należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego i stresu.
Podczas diagnostyki hiperprolaktynemii należy przede wszystkim wykluczyć ciążę oraz wykonać badania oceniające funkcję tarczycy, nerek i wątroby. Ponadto bardzo ważne jest poinformowanie lekarza o wszystkich lekach jakie zażywa pacjent.
MAKROPROLAKTYNA - FRAKCJE PROLAKTYNY
Prolaktyna występuje w krążeniu w 3 immunoreaktywnych odmianach. Przeważającą i bardzo aktywną formą prolaktyny jest postać monomeryczna, która stanowi około 80-95%. Pozostałe formy to tzw. duża prolaktyna będąca dimeryczną postacią monomerów prolaktyny oraz tzw. bardzo duża prolaktyna, będąca kompleksem wielu cząsteczek prolaktyny lub kompleksem cząsteczek prolaktyny z przeciwciałami.
Podwyższone stężenia prolaktyny, którym nie towarzyszą objawy kliniczne lub są one wyrażone dyskretnie, mogą być wywołane tzw. makroprolaktyną. Makroprolaktyna jest wielkocząsteczkową formą prolaktyny, która nie posiada istotnej aktywności biologicznej, ale ze względu na zachowaną immunoreaktywność powoduje wzrost stężenia hormonu we krwi. U pacjentów z hiperprolaktynemią może być ona przyczyną wielu pomyłek diagnostyczno-terapeutycznych. W celu wykluczenia tej przyczyny należy wykonać oznaczenie frakcji prolaktyny.
PROLAKTYNA - TEST Z MetoKlopramidem (MTC)
Test czynnościowy z Metoklopramidem jest kolejnym etapem różnicowania przyczyn hiperprolaktynemii W teście wykorzystuje się ośrodkowe działanie Metoklopramidu, polegające na blokowaniu receptorów dopaminergicznych typu 2 (D2) i pobudzeniu wydzielania prolaktyny. Prawidłową reakcją organizmu na podanie leku powinien być wzrost stężeń prolaktyny od 2 do 6 razy w stosunku do wartości wyjściowych. Wynik testu ułatwia podjęcie decyzji dotyczącej ewentualnej celowości wykonywania badań radiologicznych przysadki mózgowej i podwzgórza.
Najnowsze badania naukowe …
Dane literaturowe wskazują, że prolaktyna może odgrywać znaczącą rolę w rozwoju autoimmunizacji. U pacjentów z hiperprolaktynemią zaobserwowano liczne autoprzeciwciała, m.in.: antytarczycowe, przeciwjądrowe ANA, antykardiolipinowe, anty-dsDNA. Ponadto trwają badania nad rolą prolaktyny w patogenezie i wpływu hormonu na stopień rozwoju łuszczycowego zapalenia stawów. Interesujące też okazują się być wyniki badań przeprowadzonych przez zespół naukowców, w których zaobserwowano u uczestników znaczny spadek poziomu prolaktyny po suplementacji witaminą B6 i E oraz cynkiem i magnezem.
Jak należy przygotować się do badania?
- Pacjent musi być na czczo, po przespanej nocy.
- Na 48 godzin przed planowanym badaniem należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego i stresu.
- Ponieważ stężenie prolaktyny podlega wahaniom dobowym, pacjent na pobranie materiału do badania powinien zgłosić się między 7:00 a 9:00 rano.
- Oznaczenie prolaktyny kobiety powinny wykonywać na początku cyklu miesięcznego (między 2. a 5. d.c.), chyba że lekarz zaleci inaczej.
Niektóre leki takie jak L-dopa i bromokryptyna hamują wydzielanie PRL. Leki psychotropowe (z grupy fenotiazyn), przeciwnadciśnieniowe (rezerpiny),TRH i terapia estrogenowa wykazują tendencję do podwyższania wydzielania PRL. Na wynik badania prolaktyny wpływ mogą mieć: intensywny wysiłek, stres, problemy ze snem, stymulacja sutków, przyjmowanie niektórych leków, a także odbycie badania ze znacznikiem radioaktywnym w ciągu tygodnia poprzedzającego badanie prolaktyny. Podczas rejestracji na badanie należy poinformować o stosowanych lekach i preparatach farmaceutycznych oraz o przebytych badaniach ze znacznikiem radioaktywnym.
