Choroba o etiologii zakrzepowo-zatorowej, czyli zakrzepica, jest trzecią, najczęściej występującą chorobą układu krążenia. Nazywana jest „cichym zabójcą”, ponieważ w ok. 50% przypadków przebiega ona skąpo- lub bezobjawowo. Najczęściej występuje w żyłach głębokich kończyn dolnych, ale może dotyczyć również żył miednicy i kończyn górnych. Podwyższona skłonność do tworzenia się zakrzepów żylnych, rzadziej tętniczych, nazywana jest trombofilią. Od zakrzepicy różni się tym, że świadczy o możliwości zachorowania, a nie o powstałych już zakrzepach. Trombofilia może być wrodzona (czyli uwarunkowana genetycznie) lub nabyta. Na żylną chorobę zakrzepowo-zatorową można zachorować z każdym wieku, ale ryzyko wzrasta po 40 roku życia. Częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Laboratorium MEDICA w swojej ofercie posiada nowoczesne badania z zakresu koagulologii umożliwiające diagnostykę żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej oraz trombofilii.
Czym jest żylna choroba zakrzepowo-zatorowa?
Patomechanizm żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej związany jest z tworzeniem się zakrzepów wewnątrz żył głębokich. Konsekwencją jest utrudnienie lub uniemożliwienie prawidłowego przepływu krwi do narządów wewnętrznych, uniemożliwiając ich prawidłowe funkcjonowanie. Jednak największe zagrożenie stanowi oderwanie się skrzepu od nabłonka naczynia krwionośnego i przemieszczenie się go wraz z prądem krwi w stronę serca oraz tętnicy płucnej. Skutkiem tego jest wstrząs, zatrzymanie krążenia i oddychania.
Jakie są czynniki ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej?
Czynnikami ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej są:
- wiek powyżej 40 lat
- długotrwałe unieruchomienie
- przebyte zakrzepice żylne
- urazy
- operacje
- choroba nowotworowa
- ciąża i połóg
- otyłość
- niewydolność serca III i IV klasy według NYHA
- przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych
- cewnikowanie żył
- choroby powodujące zaburzenia mechanizmów krzepnięcia krwi
- żylaki kończyn dolnych
- choroba Leśniowskiego-Crohna
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego
- palenie tytoniu
- zespoły antyfosfolipidowe
- czynnik V Leiden
- mutacja genu protrombiny
- mutacja MTHFR
- niedobory białka C i S
- niedobór antytrombiny
Jak można wykryć żylną chorobę zakrzepowo-zatorową?
Dużą rolę w diagnostyce żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej odgrywają zarówno badanie kliniczne jak i badania dodatkowe. Najczęściej stosowanymi badaniami diagnostycznymi są: oznaczenie poziomu D-dimerów oraz badanie ultrasonograficzne układu żylnego i flebografia.
D-dimery są produktem enzymatycznego rozpadu fibrynogenu. Oznaczenie poziomu D-dimerów jest rekomendowane jako test dodatkowy (uzupełniający) w kierunku żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Niskie stężenie D-dimerów pozwala z bardzo dużym prawdopodobieństwiem wykluczyć stany zatorowo-zakrzepowe. Wysoki poziom D-dimerów świadczy o wzmożonej aktywacji fibrynolizy. Jest to informacja dla lekarza, że w organizmie doszło do powstania zakrzepu i jego enzymatycznego rozpadu. Na podstawie wyniku testu, wywiadu lekarskiego oraz objawów klinicznych pacjenta lekarz może ustalić prawdopodobieństwo wystąpienia incydentów zakrzepowo-zatorowych i podjąć dalsze decyzje kliniczne. Oznaczenie poziomu D-dimerów nie powinno być jedynym badaniem wykonywanym w celu diagnozowania żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Zarówno podwyższone wyniki badania D-dimerów, jak i te prawidłowe mogą wymagać potwierdzenia i powinny skłaniać do dalszej diagnostyki.
Jakie badania należy wykonać w celu zdiagnozowania trombofilii?
Aktywność antytrombiny
Niedobór antytrombiny został opisany już w 1965 roku. Związany jest z najwyższym ryzykiem rozwoju żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej w porównaniu z pozostałymi inhibitorami, a ryzyko to wzrasta wraz z wiekiem. Badanie aktywności (lub stężenia) antytrombiny zleca się wraz z innymi badaniami koagulologicznymi (takimi jak białko C, białko S i antykoagulant toczniowy) wykonywanymi w celu zdiagnozowania przyczyny nawracającej zakrzepicy żylnej. Badaniem pierwszego rzutu jest oznaczenie aktywności antytrombiny. Badanie to ocenia jej funkcję i może służyć jako test przesiewowy w diagnostyce jej niedoborów. Pacjenci z niedoborem antytrombiny mogą wykazywać oporność na leczenie heparyną niefrakcjonowaną i drobnocząsteczkową, ponieważ działanie przeciwkrzepliwe heparyny jest zależne od obecności antytrombiny. Aby osiągnąć efekt terapeutyczny należy w takich przypadkach zwiększyć dawkę leku.
Aktywność białka C i wolnego białka S
Niska aktywność białka C i/lub wolnego białka S wskazuje, że proces krzepnięcia nie jest poddawany prawidłowej regulacji i istnieje ryzyko powstania zakrzepu blokującego przepływ krwi w żyłach. Konsekwencją jest wzrost ryzyka chorób zakrzepowo-zatorowych, takich jak zakrzepica żylna, zakrzepica tętnicza, zawał serca czy udar mózgu.
Badanie aktywności białka C i/lub wolnego białka S jest zalecane wraz z innymi badaniami nadkrzepliwości krwi, w celu ustalenia przyczyny wystąpienia incydentu zakrzepowo-zatorowego oraz oceny ryzyka ponownego wystąpienia epizodu. Badania te są szczególnie istotne w przypadku, gdy incydent ten miał miejsce u osoby poniżej 5o. roku życia bez widocznych przyczyn lub wystąpił w nietypowym miejscu, takim jak wątroba, nerki, miednica, naczynia krwionośne gałki ocznej.
Każdy wynik badania wskazujący na obniżoną aktywność białka C i/lub wolnego białka S należy zweryfikować ponownym wykonaniem oznaczenia przed postawieniem ostatecznej diagnozy.
W nabytych niedoborach białka C i/lub wolnego białka S zaleca się okresowe monitorowanie aktywności tych białek w celu oceny postępu lub ustępowania choroby towarzyszącej. Wrodzone niedobory zazwyczaj nie są monitorowane, ale muszą być brane pod uwagę w okolicznościach sprzyjających wystąpieniu zakrzepicy, tj. zabiegi operacyjne, ciąża, długotrwałe unieruchomienie, antykoncepcja hormonalna, dalekie podróże.
Nowoczesne badania genetyczne w kierunku trombofilii wrodzonej
W ostatnich kilkudziesięciu latach obserwuje się prężny rozwój diagnostyki molekularnej. Współczesna medycyna w coraz większym stopniu polega na osiągnięciach w dziedzinie biologii molekularnej i biotechnologii. Liczne badania naukowe nad etiologią chorób stanowią podstawę dla opracowywania nowoczesnych testów diagnostycznych i metod terapeutycznych. Osoby będące nosicielami mutacji w określonych genach są obciążone zwiększonym ryzykiem zachorowania na pewne choroby. Poradnictwo oraz badania w kierunku predyspozycji genetycznych do trombofilii, umożliwiają wczesne zdiagnozowanie pacjenta, zaplanowanie zindywidualizowanego postępowania terapeutycznego oraz zastosowanie odpowiedniej prewencji i profilaktyki w okolicznościach sprzyjających wystąpieniu zakrzepicy, tj. zabiegi operacyjne, ciąża, długotrwałe unieruchomienie, antykoncepcja hormonalna, dalekie podróże.
Diagnostyka w kierunku występowania mutacji Leiden w genie czynnika V i mutacji w genie czynnika II jest zalecana wraz z innymi badaniami nadkrzepliwości krwi, w celu ustalenia przyczyny wystąpienia incydentu zakrzepowo-zatorowego. Badanie to jest szczególnie istotne w przypadku, gdy incydent ten miał miejsce u osoby poniżej 5o. roku życia bez widocznych przyczyn lub wystąpił w nietypowym miejscu, takim jak wątroba, nerki, miednica, naczynia krwionośne gałki ocznej. Badanie mutacji Leiden oraz mutacja genu protrombiny G20210A jest elementem nowoczesnej diagnostyki trombofilii wrodzonej.
Powikłania zatorowo-zakrzepowe u kobiet ciężarnych
Kobiety ciężarne są szczególnie narażone na powikłania zatorowo-zakrzepowe. Szacuje się, że żylna choroba zakrzepowo-zatorowa występuje z częstością 0,76–1,72 na 1000 ciąż i jest główną przyczyną śmierci ciężarnych kobiet w krajach wysoko rozwiniętych.
W trakcie trwania ciąży w organizmie kobiety dochodzi do istotnych zmian w układzie krzepnięcia, które są szczególnie charakterystyczne dla II i III trymestru. Zmiany w układzie krzepnięcia wynikają ze wzrostu stężenia estrogenów, które wpływają stymulująco na syntezę czynników krzepnięcia: I, VII, VIII, IX, X, XII, czynnika von Willebranda, jak i fibrynogenu. Jednocześnie odnotowuje się nabytą oporność na aktywowane białko C oraz spadek stężenia antytrombiny III i wolnego białka S. Obserwuje się również fizjologiczny 2-3-krotny wzrost poziomu D-dimerów. Ponadto, wraz z narastającym stężeniem progesteronu i wiekiem ciąży skutkującej powiększaniem się macicy dochodzi do utrudniania przepływu krwi w naczyniach żylnych. Istotną rolę w etiologii zatorowości związanej z ciążą i połogiem odgrywają wrodzone zaburzenia krzepnięcia. Najczęściej stwierdza się obecność czynnika V Leiden, rzadziej mutację genu protrombiny G20210A, niedobór antytrombiny, białka C i białka S.
W Polsce co roku diagnozuje się ok. 150 tys. przypadków zakrzepicy żył głębokich. Żylną chorobę zakrzepowo-zatorową można wykryć za pomocą odpowiednich badań i skutecznie ją leczyć. Współczesna medycyna w oparciu o osiągnięcia w dziedzinie biologii molekularnej, umożliwia opracowywanie nowoczesnych testów diagnostycznych, pozwalających na zdiagnozowanie predyspozycji do wystąpienia zakrzepicy u pacjentów. Laboratorium MEDICA dysponuje nowoczesnym sprzętem i odczynnikami wysokiej jakości, co pozwala na uzyskanie wiarygodnych analiz, zgodnych z powszechnie przyjętymi standardami światowymi.
mgr anal. med. Natalia Bilska
Diagnosta Laboratoryjny
