TSH czyli hormon tyreotropowy produkowany jest przez przysadkę mózgową. Jego poziom jest zależny od stężenia hormonów wydzielanych przez tarczycę: trojjodotyroniny-T3 i tyroksyny-T4 oraz ich wolnych frakcji FT3 i FT4. Przy nadmiarze wyżej wymienionych hormonów tarczycy stężenie TSH maleje, przy niedoborze – wzrasta. Wydzielanie tego hormonu jest również hamowane przez somatostatynę i dopaminę, natomiast pobudzane przez tyreoliberynę, a także stres i zimno.
TSH powoduje zwiększenie masy tarczycy (poprzez zwiększenie wielkości i ilości tarczycowych komórek pęcherzykowych), zwiększenie przepływu krwi przez ten narząd oraz stymuluje produkcję i wydzielanie hormonów tarczycy – T3 i T4.
Podwyższone wartości TSH w krwi obwodowej wiążą się z niedoczynnością tarczycy (hipotyreoza), a obniżone stężenia TSH z nadczynnością tarczycy (hipertyreoza). Istotnym celem oznaczania poziomu tego hormonu jest diagnostyka subklinicznych (bezobjawowych) postaci chorób tarczycy. W takich przypadkach stwierdzane są już nieprawidłowe stężenia TSH przy jeszcze prawidłowych stężeniach wolnych frakcji hormonów tarczycy – FT3 i FT4.
Objawy sugerujące zaburzenia czynności tarczycy:
Nadczynność (hipertyreoza):
- Chudnięcie pomimo zwiększonego łaknienia
- Uczucie kołatania serca
- Uczucie gorąca
- Wzmożone pragnienie
- Wzmożona pobudliwość emocjonalna
- Drżenia mięśniowe
- Biegunki
- Zaburzenia miesiączkowania
Niedoczynność (hipotyreoza):
- Osłabienie, senność
- Spowolnienie psychoruchowe
- Nadwrażliwość na zimno
- Obrzęki
- Suchość skóry
- Wypadanie włosów
- Zaparcia
- Zaburzenia miesiączkowania
Nadczynność tarczycy dotyczy około 1–1,5% społeczeństwa. Najczęściej jest ona związana z chorobą Gravesa-Basedowa. Nadczynność tarczycy może ujawnić się w każdym wieku, ale najbardziej predysponują do niego 3 okresy w życiu: okres pokwitania, menopauzy oraz ciąży.
Niedoczynność tarczycy jest najczęstszą chorobą gruczołu tarczowego. Szacuje się, że dotyczy ona około 2% społeczeństwa. Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem. Czynniki predysponujące do wystąpienia niedoczynności gruczołu nie są do końca poznane. Wiadomo jednak, że duży wpływ ma wystąpienie zapalenie tarczycy typu Hashimoto.
Badanie poziomu TSH powinno być badaniem pierwszego rzutu u chorych z objawami nadczynności lub niedoczynności tarczycy oraz testem przesiewowym w grupach zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń czynności tarczycy.
Osoby ze zwiększonym ryzykiem zaburzeń tarczycy:
- Osoby ze schorzeniami autoimmunologicznymi
- Osoby posiadające krewnych pierwszego stopnia z chorobami tarczycy
- Osoby z przebytymi zabiegami operacyjnymi lub naświetlaniem okolicy szyi
- Kobiety po 50 roku życia
- Wszyscy dorośli z nowo rozpoznanymi zaburzeniami profilu lipidowego
Obniżone poziomy TSH mogą wystąpić u osób, które się głodzą lub są w podeszłym wieku, a także w ostrych zespołach psychiatrycznych.
TSH u kobiet planujących ciążę i kobiet ciężarnych
Bezwzględnie oznaczenie stężenia TSH zaleca się u kobiet ciężarnych i planujących ciążę z:
- wywiadem w kierunku chorób tarczycy
- wolem
- dodatnimi przeciwciałami przeciwtarczycowymi
- objawami sugerującymi choroby tarczycy, nieprawidłowymi wynikami innych badań laboratoryjnych (lipidogram, elektrolity), na które może wpłynąć dysfunkcja tarczycy
- niepowściągliwymi wymiotami ciężarnych
- cukrzycą typu 1
- chorobami autoimmunizacyjnymi
- leczonych z powodu niepłodności
- wywiadem w kierunku uprzednich poronień i przedwczesnych porodów
- rodzinnym wywiadem w kierunku chorób tarczycy, zwłaszcza o autoimmunizacyjnej etiologii
- dodatnim wywiadem w kierunku naświetlania głowy i szyi
Rutynowe oznaczenie stężenia TSH zaleca się:
- u kobiet planujących ciążę
- u kobiet w między 4. a 8. tygodniem cięży (pierwsza wizyta położnicza)
- u kobiet podczas stosowania leków mających wpływ na stężenia hormonów tarczycy, między innymi w leczeniu niepłodności za pomocą technik wspomaganego rozrodu
Choroby tarczycy mogą być przyczyną wielu powikłań w przebiegu ciąży, jak też trudności w zajściu w ciążę. Zwiększony poziom TSH zmniejsza szanse kobiety na zajście w ciążę, ponieważ zaburza owulację. Niedoczynność tarczycy prowadzi do zaburzeń miesiączkowania, bezowulacyjnych cykli miesięcznych a nawet braku miesiączki. Wpływa również na obwodowy metabolizm estrogenów i wiąże się ze zmniejszonym stężeniem SHBG. Podwyższone stężenie TSH jest czynnikiem ryzyka niepowodzenia zapłodnienia in vitro. Nadczynność tarczycy prowadzi do podwyższenia stężenia SHBG oraz zwiększenia konwersji obwodowej androgenów do estrogenów.
Nieleczona lub nieprawidłowo leczona niedoczynność tarczycy w okresie ciąży wiąże się ze zwiększeniem ryzyka powikłań ciążowych, takich jak przedwczesne porody, odklejanie się łożyska, samoistne poronienia, stan przedrzucawkowy, niedokrwistość, nadciśnienie indukowane ciążą czy krwawienie poporodowe. Wpływa również na stan zdrowia dziecka po porodzie, a w szczególności na jego rozwój intelektualny. W I trymestrze ciąży płód sam nie produkuje hormonów tarczycy, tylko pobiera je od matki. Są one kluczowe do prawidłowego rozwoju płodu, a ich niedobór prowadzi do niskiej masy urodzeniowej, zaburzeń oddechowych oraz nieodwracalnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego płodu, ponieważ najbardziej wrażliwym narządem na niedobór hormonów tarczycy jest mózg.
Choroby tarczycy mają tendencję do nasilania się po porodzie. Wiele z nich rozpoznaje się pierwszy raz po porodzie, dlatego standardem jest kontrola poziomu TSH 6 tygodni po porodzie.
TSH u dzieci
Tarczyca w rozwoju dziecka odgrywa szczególną rolę, a jej hormony mają decydujący wpływ na rozwój płodu i noworodka. Są one niezbędne do prawidłowych podziałów komórek ośrodkowego układu nerwowego płodu, dojrzewania mózgu oraz układu kostnego. Po urodzeniu dziecka wpływają na procesy wzrastania i dojrzewania wszystkich komórek organizmu oraz regulują przemianę materii. Niedobór hormonów tarczycy w okresie płodowym i noworodkowym skutkuje trwałym uszkodzeniem mózgu. Zasady diagnostyki chorób tarczycy u dzieci, poza pewnymi wyjątkami, nie różni się od zasad stosowanych u dorosłych.
Nadczynność tarczycy u płodu i noworodka (obniżone TSH) stwarza ryzyko nieprawidłowego przebiegu procesu wzrastania. Główną przyczyną wystąpienia hipertyreozy u płodu i noworodka jest autoimmunologiczna choroba tarczycy u matki (choroba Gravesa-Basedowa). W takich przypadkach oprócz rutynowych oznaczeń TSH, FT3, i FT4 zaleca się wykonanie oznaczenia przeciwciał TRAb w surowicy noworodka.
Nadczynność tarczycy (obniżone TSH) u dzieci objawia się chudnięciem dziecka, ciepłą i wilgotną skórą, przyspieszonym wzrostem i dojrzewaniem kośćca. Chory jest pobudzony i nerwowy. Mogą pojawić się problemy z koncentracją, spaniem. Niejednokrotnie występuje pogorszenie wyników w nauce i problemy wychowawcze w szkole. U dzieci z chorobą Gravesa-Basedowa znacznie rzadziej niż u osób dorosłych obserwuje się wytrzeszcz oczu. Dzieci chorują na nadczynność tarczycy ponad 10 razy rzadziej niż dorośli, a częstość zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, osiągając szczyt w okresie pokwitania. Do 10. roku życia częstość zachorowań u obu płci jest zbliżona, potem zaczyna się wyraźna przewaga dziewczynek nad chłopcami wyrażająca się w okresie dojrzewania stosunkiem 4:1. Przyczyny nadczynności tarczycy są podobne jak u dorosłych. Choroba Gravesa-Basedowa stanowi 90% przypadków nadczynności tarczycy u dzieci (przeważnie w wieku 11-15 lat).
Wrodzona nieleczona niedoczynność tarczycy (podwyższone TSH) u najmłodszych może doprowadzić do nieodwracalnego niedorozwoju intelektualnego, dlatego w Polsce wszystkie noworodki objęte są obowiązkowymi badaniami przesiewowymi w kierunku niedoczynności tarczycy, które wykonywane są w pierwszych dniach życia.
U starszych dzieci niedoczynność tarczycy (podwyższone TSH) objawia się zahamowaniem wzrastania, opóźnionym wiekiem zębowym, opóźnionym dojrzewaniem, złą tolerancją zimna, suchością skóry, zaparciami, zaburzeniami koncentracji, sennością, tendencją do przyrostu masy ciała mimo zmniejszonego łaknienia, podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego i frakcji LDL. Najczęściej związana jest z chorobą Hashimoto i częściej dotyka dziewczynki niż chłopców.
Przygotowanie do badania: Pacjent musi być na czczo. Na badanie należy się zgłosić między 7:00 a 10:00 rano.
Niektóre leki takie jak rezerpina, interferon α, metoklopramid, amidaron, fenobarbital, fenytoina, karbamazepina, rifampicyna, estrogeny, heroina, metadon, lit i jod powodują wzrost TSH. Stosowanie leków takich jak bromokryptyna, lewodopa, glikokortykosterydy i salicylany mogą obniżać poziomy TSH. Podczas rejestracji na badanie należy poinformować o stosowanych lekach i preparatach farmaceutycznych.
Czas oczekiwania na wynik: 1 dzień roboczy
Podobne
« Wróć do listy terminów
